Utayeva feruza xolmamatovna

Manba va adabiyotlar
1. Алимова Д.А.,Филанович М.И.Тошкент тарихи. Тошкент, 
2009 
2. Алламберганов М. Қадимий мудофа деворлари. Тошкент, 
2007. 
3. Бобоёров Б. Чоч тарихидан лавҳалар (илк ўрта асрлар). 
Тошкент, 2010. 
4. Ўзбекистон тарихи моддий маданият ва ёзма манбаларда. 
Масъул муҳаррир А.Анорбоев. Тошкент: Фан, 2005. 
5. Қораев С. Топонимика. Тошкент, 2006 
6. Эшов Б Қадимги Ўрта Осиё шаҳарлари тарихи Тошкент: 
Фан, 2006. 
 
9-mavzu: Farg‘ona, Yettisuv va janubiy Qozog‘iston o‘rta asr 
shaharlar urbanizatsiyasi 
Reja: 
9.1. Xitoy va arab manbalarida Farg‘ona shaharlari 
9.2. Qadimgi va O‘rta asrlarda Axsikent
9.3. Quva Farg‘ona vodiysining eng qadimgi shaharlaridan biri 
9.4. Andijon, Osh, O‘zgan, Xo‘jand Buyuk ipak yolining 
muhim tarmoqlari 
 
Tayanch so‘z va iboralar: “Farg‘ona” atamasi, arab -yilnomalari,
Isfijob, Axsikent, Quva o‘rta asr manbalarida Qubo, Qashqar, O‘zgan, 

---

146 
O‘sh, Davan, Mingtepa, Andijon, Xo‘jand, Pop,Qo‘qon, Yettisuv, 
O‘tror 
9.1. Xitoy va arab manbalarida Farg‘ona shaharlari 
Xitoy manbalarida Farg‘ona haqida qiziqarli ma’lumotlar uchraydi. 
Tarixiy yilnoma hisoblangan ”Shiszi”ning muallifi Sima Szyanning 
yozishicha Farg‘onada 70 ga yaqin katta kichik shaharlari bo‘lgan. 
Farg‘ona podshosi Mugua Xitoy imperatori bilan diplomatik aloqalar 
olib borgan. Xitoy Farg‘ona otlarini qo‘lga kiritish uchun qilgan 
harakatida Farg‘ona podshosi Mugua buyrug‘i bilan elchi o‘ldirilgan. 
Xitoyliklar ikki marta yurish qilib Ershi shahrini egallagan va Muguani 
elchini o‘dirishda ayblab hukumdorlikdan tushirishni talab qilgan va 
shu ta’riqa tinchlik sulhi tuzilib Farg‘ona otlari Xitoyga olib ketilgan. 
Xitoy manbalarida katta qishloqlar ham shahar deb tilga olingan. 
Milodning 1 asrlarida Farg‘ona vodiysining daryo va soy havzalaridagi 
eng unumdor yerlar to‘liq o‘zlashtirilib dehqonchilik rivojlangan boy 
qishloqlar ko‘plab paydo bo‘lgan. Halqaro savdo aloqalari ko‘chaygan. 
Ilk arab -yilnomalarida at-Tabariyning “Payg‘ambarlar va 
podsholar tarixi” asarida Farg‘ona vodiysida 5 ta shahar tilga olingan: 
Xo‘jand, Koson, Bob, Qubo, Farg‘ona. 
Ibn Xordadbek o‘zining “Yo‘llar va davlatlar” asarida, VIII asrning 
oxiri IX asrning boshlarida Bob (Pop) bilan Qubo shahri orasida 
Farg‘ona shahri joylashganligini, Bob va Farg‘ona shaharlari orasidagi 
masofa 4 forsaxga teng deb yozgan. 1 forsax 8 km.ga teng deb, Bob 
bilan Farg‘ona orasi 32 km.ga tengligi aytilgan. 
X asr arab sayohatchisi Ibn Xavqal Farg‘onada bir necha diniy 
e’tiqodlarga mansub xalqlar yashaganligini aytgan. 
Farg‘ona so‘zi ilk o‘rta asrlarda so‘g‘d yozuvi bilan “Parg‘ana”, 
Prag‘ana“ 
shaklida, xitoy solnomalarida “Farg‘ona” atamasi 
“Dayyuan”, “Boxan’”, “Paxanna” kabi shakllarda qayd etilgan. 
Xitoyshunos A.Abdurasul o‘gli va A.Xodjayevlarning ta’kidlashicha, 
“Dayyuan”-“podshoh qarorgohi, ya’ni poytaxt shahar”, atrofi tog‘ 
adirlar bilan o‘ralgan havza ma’nosini anglatgan. 
IX asrning ikkinchi yarmida Farg‘ona shahri arab manbalarida 
Axsikent deb tilga olingan bo‘lsa, numizmatik materiallarda XI asrda 
Farg‘ona-Axsikent deb ikki nom bilan atalgan. Bu davrda maydoni 
400 ga.,aholisi 200 ming bo‘lgan.