Қувват коэффициентини ошириб электр энергия тежамкорлигига эришиш

ҚУВВАТ КОЭФФИЦИЕНТИНИ ОШИРИБ ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯ ТЕЖАМКОРЛИГИГА ЭРИШИШ

Электр тизимидаги барча жараёнларни 3-та параметр билан ифодалаш мумкин: кучланиш, ток ва актив қувват. Шунинг билан биргаликда янада бир қувват кенг қўлланилади – бу реактив қувват дир. Истеъмол қилинаётган реактив қувват сиғим ва ғалтакда теги шли электр ва магнитли майдонларни хосил қилади. Sanoat korxonalarida asosiy reaktiv quvvatni iste’mol qiluvchilar uch fazali asinxron motorlar, transfarmatorlar, elektr energiya uzatish liniyalari va gazorazryidli lampalardir. Asinxron motorlar reaktiv quvvatning 65 – 70%, elektr energiya ta’minoti tizimidagi uch fazali transformatorlar 15 – 25%, elektr energiya uzatish liniyalar, reaktorlar, gazorazryidli lampalar va boshqa iste’molchilar 5 – 40% istye’mol qiladi.

Reaktiv quvvatning o`zgarish dinamikasi reaktiv quvvat koeffisiyenti orqali ifodalanadi:

bu yerda reaktiv quvvat, aktiv quvvat, kuchlanish va tok vektorlari orasidagi burchak.
Garchi elektr iste’molchilarning ishlab chiqarish rejimlarini to`liq xarakterlasada amalda ko`proq quvvat koeffisiyentidan foydalaniladi:

bu yerda – to’liq quvvat.
Асинхрон мотор ва электр иситгич бир хил энергия истеъмол қилиши билан уларга келаётган тўла токларни фарқи бўлади. Асинхрон мотор истеъмол қилаётган тўла ток миқдори каттароқдир, чунки у фойдали иш бажариш учун актив қувватни истеъмол қилади ва шунинг билан биргаликда чулғамларни индуктивлиги борлиги учун реактив қувватни ҳам истеъмол қилади.
Реактив қувват истеъмоли натижасида асинхрон моторда айлан увчи магнит оқим ҳосил бўлади ва бу оқим ёрдамида статордан роторга керакли миқдорда актив қувват кўчирилади. Шунинг билан биргаликда реактив қувват истеъмол қилинишининг салбий таъсирлари бор;
- Қўшимча юкланган трансформатор ва линияларни қувват ўтказиш қобилияти пасаяди;
- Электр истеъмолчиларга қувват етказишида электр тармоқларда қувват ва энергия исрофлари ошиб кетади:

Асинхрон мотор ва трансформаторлар реактив (индуктив) қаршилигига эга ва шунинг учун улар реактив қувватини истеъмол қиладилар. Сиғимли қаршилик қўшилиши билан қўшимча реактив қувват ишлаб чиқарилади. Агарда ХL=ХС бўлса, сиғим орқали ишлаб чиқиладиган барча реактив қувват индуктив ХL томонидан истеъмол қилинади ва натижада тармоқдан қўшимча реактив қувват умуман истеъмол қилинмайди. Синхрон мотор ва конденсатор қурилмалари реактив қувватини ишлаб чиқадиган техник қурилмалардан ҳисобланади. Reaktiv qiymatni kompyensasiya qilish va ni oshirish hamma ishlab chiqarish sohalari uchun ham muhimdir.

15-расм. Электр занжирнинг схемаси.
а - компенсацияловчи қурилмасиз
б - компенсацияловчи қурилма билан
Quvvat koeffisiyentining past bo`lishi quyidagi sanab o`tilgan sabablarga bog`liqdir:
1. Asinxron motorlarni quvvat bo`yicha hamda ishlash sharoitini noto`g`ri tanlash. Faza rotorli asinxron motorlarning induktiv qarshiligi sochilishining yuqoriligi sababli qiymati rotori qisqa tutashtirilgan asinxron motorlarnikiga nisbatan past bo`ladi. Yopiq konstruksiyali motorlarda sovush sharoitlari ochiq konstruksiyali motorlarnikiga nisbatan pastroq bo`ladi. Turi va quvvati bir xil bo`lgan motorlar ichida qaysi birining tezligi yuqori bo`lsa shuning qiymati yuqori bo`ladi.
2. Ishlab chiqarish mexanizmlari va ularning elektr jihozlari vaqt bo`yicha to`liq bo`lmagan va notekis yuklanganligi sabab bo`ladi.
3. Elektr motor va transformatorlarning yuklanishsiz ishlashi.
4. Quvvati yuqori bo`lgan elektr motor va transformatorlarni quvvati kam bo`lgan ishlab chiqarish qurilmalarida qollash.
5. Elektr motorlarni nominal quvvatidan yuqori quvvatda ishlatish magnit oqimi sochilishini ko`paytiradi va natijada pasayadi.
6. Ishdan chiqqan yoki yomon ta’mirlangan elektr jihozlari ishlatilishi: masalan, rotor po`lati tunukalarini zich siqmaslik, tator chulg`ami o`ramlari soni birlamchi sonidan kam bo`lishi va h.k. uulg`amlar sonining 10% ga kamayishi motor salt yurishini 25% ga shiradi va bu esa quvvat koeffisiyentini 6 – 8% ga kamayishiga olib keladi. Rotor po`ati o`lcmining 10 mmga farq qilishi
ning 15 – 30% kamayishiga olib keladi.
7. Tushlikda, kechki smenada, quvvati yuqori bo`gan ashinalarning uzoq vaqt o`hirib qo’yilgan vaqida hamda kichik uklanishli rejimda ishlayotgan paytda tarmoqdagi kuchlanishning ir necha voltga oshishi induktiv istye’molchi magnitlovchi tokining oshishiga olib keladi va natijada ning pasayishiga
sabab bo`adi
8. To`g`rilagichli qurilmalarning bo`lishi va to`yinish rejimiga yaqin rejimda ishlayotgan ferromagnit o`zakli elektr istye’molchilarning bo`lishi natijasida tarmoqdagi kuchlanishning sinusoidalligi buziladi. Asinxron motor va transformatorlarda nosinusoidal kuchlanish ta’sirida qo`shimcha quvvat pasayishi paydo bo`ladi va bu izolyasiyaning ishlash muddatini kamaytiradi.