Uzoq va qisqa muddatli harajatlar va harajatlar egri chizig’ining shakllanishi

Bilvosita xarajatlar ayrim mahsulotlar turlari bo’yicha shartli ravishda qandaydir to’g’ri xarajat (masalan, ish haqi)ga nisbatan proporsional ravishda taqsimlanadi. Xarajatlarni bunday guruhlarga ajratish bir necha xil mahsulot ishlab chiqaradigan korxonalarga xos bo’lib, bir xil mahsulot ishlab chiqaradigan korxonalarga hamma xarajatlar ham o’sha mahsulot tannarxiga kiradi.
Mahsulot tannarxining dinamikasini o’rganishning muhim shartlari­dan biri o’rganilayotgan mahsulotning albatta solishtirma tovar mahsulot bo’lishidir. Solishtirma tovar mahsulotga solishtirilayotgan ikki davr (bazis va joriy)da ishlab chiqarilgan va shu bilan birga texnologiyasi, konstruksiyasi bir oz o’zgarsa ham lekin iste’mol xususiyati o’zgarmagan mahsulotlar kiradi.

II-BOB. UZOQ VA QISQA MUDDATLI XARAJATLAR, XARAJATLAR EGRI CHIZIG’INING SHAKLLANISHI VA ULARNING KAMAYTIRISH YO’LLARI.

2.1. XARAJAT EGRI CHIZIQLARI VA ISHLAB CHIQARISH FUNKSIYALARI.

Xarajatlar (LRTC) egri chiziqlari
Q
isqa muddatli ishlab chiqarishning umumiy tannarxi binolarni ijaraga berish kabi doimiy xarajatlardan va mehnat xarajatlari kabi o'zgaruvchan xarajatlardan iborat. Agar bu grafik sifatida ko'rsatilsa, TVC grafigi TFC kabi parallel ravishda harakatlanadi.
2.1-rasm TC (Jami xarajat) = TFC (Jami qat'iy xarajat) + TVC (Jami o'zgaruvchan xarajat: umumiy o'zgaruvchan xarajat)
Umumiy xarajatlar egri chizig'i, agar chiziqli bo'lmasa, ortib boruvchi qiymatni va marginal rentabellikning kamayishi.
The qisqa muddatli umumiy xarajatlar (SRTC) va uzoq muddatli umumiy xarajatlar (LRTC) egri chiziqlar ishlab chiqarilgan mahsulot miqdorini ko'paytirmoqda, chunki ko'proq mahsulot ishlab chiqarish qisqa va uzoq muddatlarda ko'proq mehnat sarfini talab qiladi va uzoq muddatda ko'proq mahsulot ishlab chiqarish jismoniy kapital mablag'laridan ko'proq foydalanishni o'z ichiga oladi; va har ikkala ma'lumotdan ko'proq foydalanish ko'proq xarajatlarni talab qiladi.
Qisqa muddat ichida faqat bitta o'zgaruvchan kirish (ishchi kuchidan foydalanish) bilan har bir mumkin bo'lgan ishlab chiqarish miqdori ma'lum miqdorda ishchi kuchidan foydalanishni talab qiladi va qisqa muddatli umumiy xarajatlar ishlab chiqarish darajasiga bog'liq bo'lib, bu noyob ish kuchi miqdori mehnatning birlik narxi. Ammo uzoq muddatli istiqbolda, ham mehnat, ham jismoniy kapitalni tanlash imkoniyati mavjud bo'lganligi sababli, ma'lum bir ishlab chiqarish hajmini ishlab chiqarish uchun sarflangan xarajatlarning barchasi optimallashtirish muammosining natijasidir: mehnatga sarflangan xarajatlar yig'indisi (ish haqi darajasi tanlangan vaqtdan oshib ketadi) ishchi kuchidan foydalanish darajasi) va kapitalga sarflangan xarajatlar (kapitalning birligi tanlangan jismoniy kapitaldan foydalanish darajasidan kattaroq) ishchi kuchidan foydalanish va kapitaldan foydalanishga nisbatan minimallashtiriladi, har ikkala foydalanishda ham ishlab chiqarish bilan bog'liq ishlab chiqarish funktsiyasi tengligi; unda umumiy xarajatlarning (minimal) darajasi - bu mahsulotning ma'lum miqdorini ishlab chiqarish uchun sarflangan umumiy xarajatlar.