Uzoq va qisqa muddatli harajatlar va harajatlar egri chizig’ining shakllanishi

Muomala harajatlari — tovar muomalasi jarayoni bilan bogʻliq boʻlgan jami sarflar. Muomala harajatlari mohiyatiga koʻra sof va qoʻshimcha harajatlarga boʻlinadi. Sof harajatlar tovarlarni bevosita oldisotdi qilish bilan bogʻliq harajatlardir. Sof harajatlarga bevosita savdoni uskunalar bilan jihozlash, binolarni isitish, yoritish, savdo xodimlariga haq toʻlash va h.k. harajatlar kiradi. Qoʻshimcha harajatlarga tovarlarni tashib isteʼmolchilarga yetkazish, ularni saklash, qismli to-varni yigʻish (mas, mebel), ularni joylashtirish, oʻrash, reklama va boshqa harajatlar kiradi.
Muomala harajatlari ning asosiy koʻrsatkichi uning darajasi hisoblanadi va tovar aylanmasi hajmiga nisbatan foiz bilan oʻlchanadi. Muomala harajatlari tovar narxi tarkibiga kiradi. Shuning uchun ham uning darajasi aholi turmush darajasiga bevosita taʼsir koʻrsatadi.
Savdo madaniyatining yuksalishi Muomala harajatlarini pasaytirishda muhim ahamiyat kasb etadi.


mahsulot tannarxi:
Ishlab chiqarishning moddiy xarajatlari:

• mahsulotga qushiladigan xom ashyo va materiallar – sotib olingan materiallar (ishlab chiqarishni me’yorida o’tishini ta’minlash, ehtiyot qismlar, mahsulotlarni urash, joylash uchun materiallar va h.k);

  
  

• ishlab chiqarish xususiyatiga ega xizmatlar va ishlar;

  
  

• tabiiy xom ashyo (suv, yog’och va h.k);

  
  

• energiya va yoqilg’ining hamma turlari;

  
  

• materiallarning tabiiy kamayishi.

  
  

Ishlab chiqarish xarakteridagi mehnatga to’lovlar:

• bajarilgan ishlar uchun to’lovlar;

  
  

• qo’shimcha to’lovlar;

  
  

• ishlanmagan vaqtlar uchun to’lovlar.

  
  

Ijtimoiy sug’urtaga ajratmalar:

• ish haqi fondiga nisbatan ajratmalar;

  
  

• nodavlat nafaqa fondiga, ixtiyoriy tibbiy sug’urtaga va boshqa ixtiyoriy to’lovlar.

  
  

Asosiy fondlar va nomaterial aktivlar amortizasiyasi:

• asosiy fondlarning eskirishiga qarab bosh birlamchi bahodan ajratma.

  
  

Ishlab chiqarish xarakteridagi boshqa xarajatlar:

• ishlab chiqarish jarayoniga ko’rsatilgan xizmatlar;

  
  

• ishlab chiqarish xom ashyo va materiallar bilan ta’minlash;

  
  

• asosiy fondlarni ishchi holda saqlash harajatlari;

  
  

• o’t o’chirishni ta’minlash va qorovullar;

  
  

• ishlab chiqarish asosiy fondlarining ijara haqi.