V bob. Yo‘NALISHLARDA Yo‘lovchilar tashishni tashkil etish тayanch so‘zlar va iboralar

Bolalarni tashish 
Bolalarni tashishni tashkil etish “Avtomobil transportida yo‘lovchilar 
va bagajni tashish qoidalari”ga muvofiq amalga oshiriladi. 
Bolalarni avtobuslarda tashish sutkaning yorug‘ paytida amalga 
oshirilishi kerak. Harakat tezligi yo‘l, meteorologiya va boshqa 
sharoitlarga ko‘ra haydovchi (kuzatib borilganda - uning ta’minlanishi 

---

uchun mas’ul bulgan shaxs) tomonidan tanlanadi. Bunda barcha hollarda 
harakat tezligi soatiga 60 kilometrdan oshmasligi kerak. 
Sayohat-ekskursiyalarga olib borishga va bolalarni tashishga bir 
martalik buyurtmalarga shartnomalar tashuvchilar tomonidan guruhga 
o‘qituvchilar yoki maxsus tayinlangan katta yoshdagi kishilar hamrohlik 
qilishi sharti bilan tuziladi. Avtobuslar kolonnasi bilan tashilayotgan 
bolalarga hamrohlik qilish uchun tibbiy xodimlar ajratish masalasi 
joylarda sog‘liqni saqlash organlari tomonidan qabul qilinadi. 
Maktab yoshigacha bo‘lgan bolalarni shaharlararo sayohat- 
ekskursiyalarga olib borish ta’qiqlanadi. 
Qishloq joylarda muntazam ravishda bolalarni avtobuslarda 
tashishni tashkil etishda tashuvchilar: 
- bolalarni manziliga o‘z vaqtida yetkazishni ta’minlovchi maxsus 
qatnovlarni nazarda tutishga, ushbu qatnovlar ko‘p bo‘lishiga yo‘l 
qo‘ymaslikka majburdir. Bunday tashishlar bajarilishini, avtomobil yo‘llari 
holatini, bolalarni chikarish va tushirish punktlarini muntazam nazorat 
qilishga; 
- yo‘nalishlarda bolalarni tashiyotgan avtobuslarning o‘tish vaqti 
ko‘rsatilgan maxsus to‘xtash belgilari o‘rnatishga majburdir. 
5.6. Avtomobillardan foydalanish samaradorligi 
Avtomobillardan foydalanish samaradorligi deyilganda tashishni 
imkon darajasida kam material va mehnat xarajatlari bilan amalga oshirish 
tushuniladi. 
U 
bir 
tomondan 
avtomobilning 
konstruksiyasini 
takomillashtirish va harakatlanish sharoitlariga moslash bilan, ikkinchi 
tomondan tashishni tashkil etish darajasi bilan tavsiflanadi. Avtomobilning 
samaradorlik ko‘rsatkichlariga tashishning energiya sig‘imi, material 
sig‘imi, mehnat sig‘imidan foydalanish, unumdorligi, tashish tannarxi va 
keltirilgan xarajatlar kiradi.
Тashishning energiya sig‘imi – avtomobilning bajarish uchun 
sarflagan energiyasi miqdoridir, kkal/100 yo‘lovchi km da o‘lchanadi. 
W
ЙQ
Э
yo

1000

(5.6.1)
bu yerda: Q
yo
– avtomobilning tashishga sarflagan yillik yonilg‘isi 
miqdori, l; δ – yonilg‘ining (solishtirma massasi) zichligi; λ – yonilg‘ining 
issiqlik chiqarish qobiliyati, kkal; W – unumdorlik, yo‘lovchi km/yil. 

---

Тashishning material sig‘imi ma’lum tashishni bajarish uchun 
sarflangan materiallar miqldorini ko‘rsatadi va kg/1000 yo‘lovchi km da 
o‘lchanadi.


и
a
e
к
WT
G
G
M



1000
(5.6.2) 
bu yerda: G
k
– avtomobil konstruksiyasidagi materiallarning massasi, kg; 
G
e
– ekspluatatsiya jarayonida amortizatsiya xizmati muddatida sarflangan 
materiallar massasi, kg; Т
a
– avtomobilning amortizatsiya xizmati muddati, 
yil; η
i
 – ishlab chiqarishda materialdan foydalanish koeffisiyenti.
Ishlab chiqarishda materialdan foydalanish koeffisiyenti tovar 
shaklidagi materiallar massasini xom-ashyo shaklidagi materiallar 
massasiga nisbati bilan aniqlanadi: 
х
t
i
G
G


(5.6.3) 
bu yerda: G
t
– tovar shaklidagi materiallar massasi, kg; G
k
– xom-ashyo 
shaklidagi materiallar massasi, kg. 
Mehnat sig‘imidan foydalanish – transport mahsuloti birligiga to‘g‘ri 
keluvchi barcha toifali mehnatchilarning mehnati miqdori bo‘lib, odam 
soat/100 yo‘lovchi kmda o‘lchanadi. 


W
Т
Т
Т
Т
mb
i
хт
i
хк
i
i



100
(5.6.4) 
bu yerda: Т
ixk
– mos ravishdagi haydovchi va chiptachilar, 
avtomobillarning texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirdagi, ma’muriy-
boshqaruv xodimlarining mehnat xarajatlari, odam soat. 
Тashish tannarxi ma’lum davrdagi tashish bilan bog‘liq xarajatlar 
miqdorini shu vaqt mobaynida bajarilgan transport ishiga nisbati bilan 
aniqlanadi. 
Р
С
S
х


(5.6.5) 
bu yerda: S – tashishning tannarxi, so‘m/yo‘lovchi km; C – ma’lum 
davrdagi tashish bilan bog‘liq xarajatlar, so‘m; P – bajarilgan transport 
ishi, yo‘lovchi km. 
Тashishga ketadigan umumiy ekspluatatsion xarajatlar quyidagicha 
aniqlanadi: 
y
kx
iх
sh
хt
m
yo
х
e
C
С
С
С
С
С
С
C
С








(5.6.6) 
bu yerda: C
yo 
– mavjud ekspluatatsion me’yorlar va yonilg‘i narxi bilan 
aniqlanadigan yonilg‘i xarajatlari; 

---

C
m 
– yonilg‘i xarajatlariga mutanosib deb qabul qilish mumkin bo‘lgan 
ekspluatatsion materiallarga xarajatlar ; 
C
xt 
– texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash xarajatlari; 
C
sh 
– yangi va ularni ta’mirlash qiymatlaridan tashkil topgan shinalarga 
xarajatlar; 
C
ix 
– korxona hisoboti ma’lumoti bo‘yicha o‘rtacha haydovchilar 
(chiptachilar) ish haqi (bir turdagi avtomobillar uchun bir xil bo‘lishi 
lozim); 
C
a
– asosiy fondni tiklash uchun transport vositalariga kiritilgan 
amortizatsiya ajratmalari;
C
kx
 – hisoboti ma’lumotlariga ko‘ra olinadigan avtotransport korxonalarini 
boshqarish va xizmat ko‘rsatish bo‘yicha qo‘shimcha xarajatlar; 
C
y
 – yo‘lda yeyilish darajasiga ta‘sir ko‘rsatish bilan bog‘liq yo‘lni tashkil 
etuvchi xarajatlari. 
Тashish tannarxi samaradorlikning to‘laqonli ob’yektiv ko‘rsatkichi 
bo‘lolmaydi. Samaradorlikni taqqosiy baholash uchun asosiy ko‘rsatkich 
sifatida keltirilganlik xarajatlarini qabul qilish maqsadga muvofiq.


W
Ц
К
Е
S
З
e
м
e
к



(5.6.7) 
bu yerda: S
e
 – tashishning ekspluatatsion tannarxi;
м
Е
– samaradorlikning sohaviy me’yoriy koeffisiyenti;
K – kapital qo‘yilma; 
e
Ц
- transport vositasining likvidatsion narxi; 
W – avtomobilning o‘rtacha yillik unumdorligi. 
Keltirilganlik xarajatlari transport mahsuloti birligiga keltirilgan 
ekspluatatsion tannarx miqdori va yillik kapital qo‘yilmadan foydalanish 
samaradorligini anglatadi. Avtobuslar uchun bog‘liqlik mavjud: 


W
К
К
S
З
e
к
100
1
,
0
1
,
0



(5.6.8) 
Yo‘lovchilarni tashish samaradorligi uning sifatiga ham teng, ko‘p 
hollarda ishlab chiqariladigan avtobuslarning turi, yo‘lovchilar oqimi va 
ekspluatatsiya sharoitiga mosligi darajasi bilan aniqlanadi.
Mazkur bobda bayon etilganlardan quyidagi umumiy xulosalarga 
kelish mumkin: 
avtobuslar harakati jadvalini mukammal ishlab chiqish murakkab 
masala hisoblanadi. Murakkablik jihati shundaki, turli yo‘nalishlarda yo‘l 
sharoiti turlicha bo‘lishi hisobiga avtobuslar harakat tezliklariga turli 
omillar ta’sir etadi. Ta’sir etuvchi omillarning tasodifiy xarakterga egaligi 
masalani yanada murakkablashtiradi; 

---

“tig‘iz soat”larda avtobuslar harakatini tashkil etishda ko‘plab 
qiyinchiliklar yuzaga keladi. Shu sababdan, “tig‘iz soat”larda avtobuslar 
harakatini tashkil etish bo‘yicha harakat jadvalini ishlab chiqishga alohida 
e’tibor qaratish lozim.