V. V. Petrov birinchi bo‘lib yoy zaryadsizlanishini tadqiqot qildi va ochdi. 1803-yilda u «Galvanik-voltli tajribalar haqida yangi­ liklar» kitobida, yoyli zaryadsizlanish yordamida metall erishini bayon qilgan. Y

2.3.1-rasm.Nuqtali payvandlashda kuch va tok siklogrammasi.

Nuqtali va chokli payvandlash qator o‘ziga xos xususiyatlarga ega birikmalarning zichligi va atmosfera gazlaridan himoyalanishi ishonchlidir, bu esa legirlovchi elementlarning oksidlanishi yoki bug‘lanib ketishiga deyarli barham beradi; jarayonning hamma bosqichlarida payvandlash joyida bosim yukori bo‘ladi hamda sikl ichida uni o‘zgartirish mumkin, natijada gaz tufayli yuz beradigan g‘ovakdorlikka chek qo‘yish, shuningdek qolliq kuchlanishlar qiymatini va ishorasini samarali boshqarish mumkin bo‘ladi; metallning jadal siljishi yupqa sirtqi qatlamlarning yemirilishi hamda aralashib ketishiga yordam beradi; o‘zak metalini legirlash qiyin bo‘lsa-da, ammo mumkin; qizish muddati qisqa va termik ta’sir zonasi eng kalta: nuqtalarning chekka qismlarida zo‘riqish-larning to‘planishi juda yuqori; payvandalsh siklini ichida oldindan va butkul avtomatlashtirish imkoniyati bor.

Amaliyotda uzellarning qalinligi, xossalari, shakli hamda muhimligiga, shuningdek payvandlash uskunalarining bor imkoniyatlariga qarab, nuqtali payvandlashda kuch va tokning quyidagi siklogrammalari qo‘llaniladi:
a) o‘zgarmas payvandlash kuchi F_pay bilan –3 mm gacha qalinlikdagi metallarni nuqtali payvandlashda ko‘proq qo‘llaniladi;
b) o‘zgarmas payvandlash kuchi F_pay bilan va cho‘kichlash kuchi F_ch ni qo‘yish bilan – qiziganda darz ketishga moyil qalin detal va metallar uchun;
d) oldindan qisish F_qis va cho‘qichlash bilan – tirkishlarni bartaraf etish va chayqalib to‘kilishlarning oldini olish uchun, shuningdek detallarni oldindan suyuq, qoplama (yelim, lok, grunt) bilan qoplab payvandlashda;
e) payvandlash kuchini bosqichma-bosqich oshirib borish (F_payI dan F_payII gacha) va cho‘kichlash kuchi F_ch bilan –4 mm dan qalin detallarni payvandlashda;
f) qo‘shimcha tok impulsi vositasida oldindan qizdirish bilan – payvandlash tirqishlarini yo‘qotish va ichki chayqalib to‘kilishlarning oldini olish uchun;
g) keyin qizdirish bilan – qiziganda darz ketishga moyillikni kamaytirish, termik ishlovni amalga oshirish yoki F_ch qiymatini kichiklashtirish maqsadida;
h) oldindan va keyin qizdirish bo‘lgan uch impulsli dastur.
Payvandlash impulsining davomliligi va qiymatini mos ravishda rostlash orkali qattiq, yoki yumshoq rejim hosil qilinadi.


5. Yuqori uglerodli po'lat navlarini payvandlash. 45, 50 va 60 va uglerod miqdori 0 7% gacha bo'lgan quyma uglerodli po'latlar yanada qiyinlashadi. Ushbu çelikler asosan quyma qismlarda va asboblarni ishlab chiqarishda qo'llaniladi. Ularni payvandlash faqat 350 - 400 C haroratgacha oldindan va bir vaqtning o'zida qizdirish va isitish pechlarida keyinchalik issiqlik bilan ishlov berish bilan amalga oshiriladi. Payvandlashda o'rta uglerodli po'latdan foydalanish qoidalariga rioya qilish kerak. Tor roliklar va har bir qatlamni sovutish bilan kichik joylar bilan payvandlashda yaxshi natijalarga erishiladi. Payvandlashdan keyin issiqlik bilan ishlov berish kerak.

Matritsalar U10A, U12A markali yuqori uglerodli po'latdan yasalgan yoki qotishtirilgan asboblardan yasalgan bo'lishi kerak. Bunday holda, matritsaning aşınması ahamiyatsiz va uning qarshiligi yuqori. Shtamplash jarayoniga ijobiy ta'sir qo'shimcha xrom qoplamasi yoki matritsaning ishchi yuzasining zerikishidir.

Tarkibida eng sodda va arzon - bu kichik uglerodli magnitlarni ishlab chiqarishda ishlatiladigan U8 - U10 yuqori uglerodli po'latdir. 1-5 dan 2% gacha bo'lgan xrom po'latlari yaxshiroqdir. Kobalt qo'shimchalari po'latning magnit xususiyatlarini sezilarli darajada oshiradi. Ushbu po'latlarni ishlatishda ularning yuqori narxini hisobga olish kerak va agar imkon bo'lsa ularni arzonroq po'lat bilan almashtirish kerak.Ruxsat etilgan disklar qalinligi 1 dan 2 mm gacha bo'lgan po'lat plitalardan yasalgan. Odatda 50, 65, 85 markali o'rta va yuqori uglerodli po'latdan foydalaniladi, bu esa diskka kerakli bahor xususiyatlarini berishga imkon beradi.
Ishlab chiqarish payvandlash va shtamplash bilan bog'liq bo'lgan engil yuklangan qismlar uchun 08, 10, 15, 20, 25-sonli engil po'latlar qo'llaniladi. 25, 30, 40, 45, 50 darajadagi o'rta karbonli po'latlar akslar, vallar, viteslar va boshqa detallarni tayyorlash uchun ishlatiladi. 55, 60 markali yuqori uglerodli po'latdan yasalgan buloqlar, kabellar va boshqa muhim qismlarni ishlab chiqarishga o'tishadi.


Сталы 30XГСА ГОСТ 4543-71 (2-jadval)