Va innovatsiyalar vazirligi buxoro davlat universiteti iqtisodiyot va turizm fakulteti marketing va menejment

«Mehnat statistikasi» fanining predmeti, uning boshqa fanlar bilan 
bog’liqligi va asosiy vazifalari 
«Statistika» fani hozirgi kunda «Matematik statistika», «Statistikaning umumiy 
nazariyasi», «Ijtimoiy-iqtisodiy statistika», «Iqtisodiyotning turli tarmoqlari 
statistikasi», «Milliy hisobchilik va «Mehnat statistikasi» kabi fanlarni o’z ichiga 

---

olgan fanlar majmuidir. «Statistika» ijtimoiy-iqtisodiy ommaviy hodisa va 
jarayonlarning miqdoriy tomonini aniq makon va zamonda ularning sifati bilan 
uzviy aloqada o’rganadi. 
«Mehnat statistikasi» XIX asr boshlaridan boshlab ortib borayotgan bandlik va 
ishsizlik muammolari tufayli statistikada o’ta muhim o’rinni egallay boshladi. 
Ikkinchi jahon urushidan keyingi davrda aholi sonining sezilarli o’sishi ish 
joylariga talab qilinayotgan mehnatga layoqatli aholining ko’payishiga olib keldi. 
Muttasil o’sib borayotgan mehnat unumdorligi ishchi kuchiga ehtiyoj nisbatan 
(ba’zida mutlaq) kamayishini keltirib chiqaruvchi omil ham hisoblanadi. SHunga 
ko’ra mehnat potensiali, uning tuzilmasi, dinamikasi va hozirgi bosqichda undan 
foydalanishni statistik o’rganish alohida ahamiyat kasb etadi. «Mehnat 
statistikasi»ning asosiy maqsadi mehnat potensialini shakllantirish zaminlarini 
miqdoriy ta’riflash, uning tuzilmasini turli belgilar (jins va yosh; ma’muriy va 
malaka darajasi; hudud bo’yicha taqsimlanishi; ijtimoiy-kasbiy guruhlar bo’yicha 
va b.)ga ko’ra o’rganish; ishchi kuchi bozorini ta’riflash; ishga yaroqli aholining 
ijtimoiy, kasbiy va hududiy ko’chuvchanligi (mobilligi)ni o’rganish; ishchi 
kuchiga sarflar darajasi dinamikasini tahlil qilish hisoblanadi. 
«Mehnat statistikasi»ning markaziy vazifalaridan biri – mehnat potensialidan 
foydalanishni (bandlik va ishsizlik ko’rsatkichlari; ish vaqtidan foydalanish 
darajasi; 
mehnat 
potensialidan 
etarlicha 
foydalanmaganlik 
oqibatida 
iqtisodiyotdagi yo’qotishlar) ta’riflash. U, shuningdek, «Mehnat statistikasi» 
ko’rsatkichlarining mamlakat iqtisodiy rivojlanishini ifodalovchi eng muhim 
ko’rsatkichlar bilan aloqasi va o’zaro bog’liqligini ham aks ettirishi, bundan 
tashqari, ishchi kuchi turmush darajasini aniqlovchi ko’rsatkichlar – aholining 
mehnat, turmush va dam olish sharoitlari darajasi va dinamikasiga ham statistik 
ta’rif berishi kerak. 
«Mehnat statistikasi» birinchi navbatda aholining tabiiy tiklanishi va uning 

---

migrasiyasi hodisa va jarayonlarini o’rganuvchi demografiya bilan bog’liq. 
SHunday qilib, u mehnat potensialining shakllanish shart-sharoitlari, uning 
dinamikasi va undan iqtisodiyotda foydalanishni tadqiq qiladi. «Mehnat 
statistikasi» demografik statistika ma’lumotlaridan mehnat potensialining barcha 
miqdoriy ko’rsatkichlarini hisoblash va tahlil qilish metodologiyasini ishlab 
chiqishda foydalanadi. 
«Mehnat statistikasi» «Matematik statistika» va «Umumiy statistika nazariyasi» 
bilan ham uzviy bog’langan. Demografiya va iqtisodiyotda barcha hodisa hamda 
jarayonlar ehtimollik хarakteriga (tug’ilish, kasallanish, shikastlanish, o’sish; 
iqtisodiyotning ko’pgina tarmoqlari faoliyati mavsumiy хarakterdaligi; siyosiy 
hodisalar va b.) ega bo’lganligi uchun, u «Mehnat statistikasi»da «Matematik 
statistika» va «Ehtimollik nazariyasi» usullaridan kengroq foydalanishni talab 
qiladi.