Va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi

Электромагнит тўлқинларининг нурланиши. Биз элементар диполнинг нурланишини караймиз. Дипол электр моментини вақт буйича ўзгариши гармоник тебраниш қонуни буйича ўзгаради:

(20.12)

бу ерда ҳам гармоник қонуни буйича ўзгаради. Демак, , (20.13)

Заряд тезланиш билан ҳаракат қилгани учун бундай дипол электромагнит тўлқин чиқариши керак. Агар нурланиш тўлқин узунлиги диполнинг ўлчамидан катта бўлса, (), у вақтда диполни элементар деб қараш мумкин. Элементар диполнинг нурланиши билан биз турли хил масалаларда дуч келамиз: оптикада, атомлар томонидан ёруғликнинг чиқариш процесси; радиофизикада - радиотўлқинларнинг энг содда антенна томонидан нурлантирилиши. Нурланиш назарияси умумий физика курсидан ташқарига чиқади. Шунинг учун биз элементар диполнинг нурланиш манзарасини қараб чиқамиз. Дипол яқинида тўлқин характерга эга бўлмаган ўзгарувчан электромагнит тўлқин ҳосил қилади. Лекин узокрок соҳада тўлқин зонаси деб аталган соҳа вужудга келади (расм 20.5). Бу соҳанинг диполдан кузатилаётган нуқтагача масофаси r тўлқин узунлигидан жуда катта бўлиши керак. () Ана шундай монохроматик частота билан тарқалаётган тўлқиннинг асосий хоссаларини қараб чиқамиз.

1. Е ва Н векторларининг қандайдир радиал йўналиши бўйича тарқалиши ясси тўлқинлардек бўлади ( координата х - r га алмаштирилади)

, (20.14)

Интенсивликнинг бурчак буйича тақсимланиши расм 20.4 да кўрсатилган. Интенсивликнинг тақсимланиш қонуни жуда содда:

(20.15)

бу ерда  - бурчак.

2. Е ва Н векторларнинг йўналишини, агар улар доимий дипол майдонида ва ток элементи ётган текисликда бўлса. енгил ёдда сақлаш мумкин



3. Ясси тўлқиндан фарқли бўлиб (Е₀ ва Н₀ доимий эди) бу холда улар фазанинг нуқтасига боғлиқ: диполдан ҳисобланган масофага тескари пропорционал (  1/r ) ва дипол ўқи билан тарқалиш йўналиши орасидаги бурчакни синусига тўғри пропорционал бўлади.

Булардан ташқари, Е ва Н векторлар дипол моментининг вақт буйича иккинчи ҳосилага пропорционал бўлади. (). Демак, Е₀ ва Н₀ амплитудаси р₀ ва ² га пропорционал. Шундай қилиб,

(20.16)



4. Тўлқин интенсивлиги учун (20.15) ва (20.16) асосан:

(20.17)

Бу формуладан келиб чиқадики , интенсивлик , биринчидан диполдан ҳисобланган масофанинг квадратига тескари пропорционал камаяди; иккинчидан интенсивлик турли хил йўналишда бир хил эмас: у дипол ўқига перпендикуляр йўналишда

максимал (=/2 sin =1) ва дипол ўқи йўналишида нолга тенг бўлади. (=0 ва =, sin=0.) учинчидан, интенсивлик частотага жуда кучли боғланган бўлади ( w⁴). Радио эшиттиришда шу сабабдан юкори частота ишлатилади ( w 10⁵10⁷).

Герц тажрибалари.
Xulosa
Elektromagnit to’lqinlar  vaqt boʻyicha davriy oʻzgaradigan elektromagnit maydon (oʻzaro bogʻlangan Ye elektr va N magnit maydonlar)ning fazoda chekli tezlik bilan tarqalish jarayoni. Oʻzgaruvchi induksiya oqimi uyurma elektr maydonni, u esa, oʻz navbatida, uyurma magnit maydonni uygʻotadi. Tarqalayotgan elektromagnit maydon Elektromagnit toʻlqinlar deyiladi. Elektromagnit toʻlqinlar Koʻndalang toʻlqinlar boʻlib, vakuumda s=3105^ tezlik bilan tarqaladi.

Elektromagnit toʻlqinlar xossalariga u tarqalayotgan muhit sezilarli taʼsir koʻrsatadi. Elektromagnit toʻlqinlar boshqa ixtiyoriy toʻlqinlar kabi sinishi, toʻla ichki qaytishi, dispersiya, interferensiya, difraksiya hodisalariga uchrashi mumkin. Elektromagnit toʻlqinlarning barcha xususiyatlari, ularning uygʻonish va tarqalish qonunlari Maksvell tenglamalari yordamida toʻla tavsiflanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   I.V.Savelev. Umumiy fizika kursi.
   
2. 
   R.I.Grabovskiy. Fizika kukrsi.
   
3. 
   Ismoilov M., Habibullayev P., Xaliulin M. Fizika kursi.
   
4. 
   Abdullayev G. Fizika.
   
5. 
   Savelev I.V. «Umumiy fizika kursi»