Va sportuniversiteti

2.3. O‘rgatish prinsiplari, vositalari va trenirovka
Demak, bolalar sportiga oid mashg‘ulotlarni tashkil qilishda pedagogik va tibbiy nazoratga asoslanish sog`lom, barkamol avlodni tarbiyalash jarayonining ajralmas qismidir. Shunday ekan, jismoniy tarbiya va sportbo'yieha o`rkaziladigan mashg‘ulotlar (jismoniy tarbiya darsi, trenirovka mashg’uloti, sport musobaqalari) mazmunini maqsadli rejalashtirish va boshqarish har bir mutaxassis (o‘qituvchi, murabbiy, tashkilotchi, uslubchi, yo‘riqchi) va rahbar shaxsga katta ma’suliyat yuklashi, ular jism oniy m adaniyat, jism oniy tarbiya, jism oniy rivojlanish, jismoniy tayyorgarlik va sport masalalariga oid bilimlarni o‘zlashtirishlari, muvofiq kasbiy-pedagogik malaka va ko‘nikmalarni puxta egallashlari zarurligi isbor talab qilmaydi. Alohida e’tibor qaratish muhimki, bolalar sportini samarali tashkil qilish, ko‘p yillik sport trenirovkasi jarayonida shug‘ullanuvchilar sog'ligi va ularning sportmaho`ratini shakllantira bo`rish ustuvo`r jihatdan jismoniy tayyorgarlik ko'rsatkichlariga bogiiqdir. Jismoniy tayyorgarlik va uning salohiyatini ifoda etuvchi kuch, tezkorlik, chaqqonlik, chidamko`rlik va egiluvchanlik kabi sifatlar iimiy obyekt sifatida azaldan ko‘pdan-ko`p tadqiqotchi olimlar diqqatini jalb qilib kelgan. Ularning tadqiqo`rlarida jismoniy sifatlarning mohiyati, mazmuni, ularni jismoniy tarbiya va sporthamda boshqa jarayonlardagi ahamiyati va rivojlantirish muammolari atroflicha yo`ritilgan. Ushbu muammolarni turli yoshdagi o‘quvchi va bolalar spo`rti misolida o‘rganishga qaratilgan tadqiqo`rlar natijalari ham talaygina ilmiy nashrlarda o‘z ifodasini topgan.
Ta’kidlash joizki, jismoniy tarbiya va sport turlari nazariyasi va uslubiyati bo‘yicha nashr etilgan darslik hamda qoMlanmalarda jismoniy tayyorgarlik tushunchasi — bu muayyan kasbiy faoliyat yoki sportturida ma’lum jarayon samarado`rligirii belgilab berish darajasida shakllangan tayyorgarlik — ish qobiliyati, harakat sifatlari, malakalari va ko'nikmalarining integral ifodasini anglatadi. Sport amaliyotida (kasbiy amaliyotda ham) jismoniy tayyorgarlik, odatda, ikki bir-biriga chambarchas bogliq bo'lgan — umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik turlariga bo‘linadi. Hayot davomida inson sog'ligi, uning aqliy va jismoniy faolligi, ko'p yillik sport trenirovkasi davomida sport mahoratining shakllana bo`rishi ustuvor jihatdan shu ikki tayyorgarlik turlari mazmuni va darajasi bilan belgilanadi. Jismoniy tarbiya va sportmashg’ulotlarida qo'yiladigan asosiy maqsad — sog‘liqni mustahkamlash hamda yuqori sportnatijalariga erishish, avvalambor, yoshlikdan boshlab umumiy jism oniy sifatlarni rivojlantirish muhimligiga e ’tibo`r qaratadi. Aksariyat olimlarning ta’kidlashicha, muayyan sportturi bo‘yicha muntazam o ‘tkazib bo`riladigan hamda hajm, shiddat va mazmun jihatdan to‘g‘ri tashkil qilingan mashg‘ulotlar bolalar va o ‘sm irlar o`rganizmiga ijobiy ta’sir ko‘rsatar ekan. Lekin, umumiy jismoniy tayyo`rgarlikka asoslangan va to`r doirada ixtisoslashtirilgan mashg’ulotlar salbiy oqibatlarga olib kelishi kuzatilgan. Binobarin, dastlabki o‘rgatish bosqichida jismoniy va texnik-taktik mashqiar nisbatini to‘g‘ri rejalashtirish bolalar sportmaho`ratini samarali shakllantirish imkoniyatini yaratadi. Dastlabki o‘rgatish va uning mohiyati. Sportmalakalariga dastlabki o‘rgatish jarayoni ko‘p yillik sporttayyo`rgarligi tizimining poydevo`ri hisoblanadi. Dastlabki o'rgatish o ‘z tashkiliy, uslubiy, ilmiy va moddiy-texnika nuqtayi nazaridan qanchalik puxta asoslangan bo‘lsa, sifatli bolsa, shunchalik sporto‘rinbosarlarini tayyo`rlash yo‘li qisqaroq va osonroq bo4adi. Ammo bu, albatta, mutaxassisning bilimiga. kasbiy ko‘nikma va malakalariga bevosita 50 bog'liq bo'ladi. Shuning uchun mutaxassislarni tayyo`rlashga mo'ljallangan o'quv dasturining eng e’tibo`rli va asosiy bo'limlaridan biri boshlang‘ich o'rgatish uslubiyati (texnologiyasi) hisoblanadi. Musobaqa jarayonida samarali natijaga erishishning asosiy shart-sharoitlaridan biri — bu Futbolchining texnik tayyo`rgarligi, texnik ma'no`rati takomillashgan darajada bo'lishidir. Demak, o'rgatish jarayonining dastlabki va asosiy maqsadi — bu o ‘yin texnikasini mukammal o'zlashtirishdir.
Harakat-o'yin malakalari — to'pni uzatish, qabul qilish (himoya), to‘pni
o‘yinga kiritish, zarba berish, to'siq qo‘yish belgilangan bosqichlarda, ma’lum uslublar va vositalar yo`rdamida o‘zlashtiriladi, mukammallashtiriladi, takomillashtiriladi. Mazkur jarayon pedagogik, biopsixologik va biomexanik qonuniyatlar asosida amalga oshiriladi. O'rgatish jarayoni — bu pedagogik jarayon bo'lib, murabbiyo'qituvchidan katta maho`rat, kasbiy tayyo`rgarlikni talab qiladi. Lekin shundav bo‘lsa-da, harakatni (o‘yin malakasini) ijro etish texnikasiga o'rgatish boshqa ahamiyatli sabablarga ham bog‘liqdir: bolaning faolligi, m ashg'ulo`rlarning soni, sifati, davom etish muddati, yo`rdamchi texnik uskunalar, mashg’ulot o'tkaziladigan joyning shart-sharoitlari, bolaning qiziqishi, harakat «boyligi», tajribasi va hokazo. Shuni ham aytish zarurki, harakat texnikasini o'zlashtirish muddati bolaning oilaviy sharoitiga, uning ijtimoiy va iqtisodiv imkoniyatiga hamda ruhiy holatiga ham bog'liqdir. Yuqorida keltirilgan ma’lumo`r va o'rgatish jarayonida e’tibo`rga olinadigan omillar m a’lum uslubiy tartibda asoslangan rejalashtiruv hujjatlaridan joy olishi kerak. Bundan tashqari, bolaning ichki «sirli» imkoniyatlarini hamda mavjud omillarni aniqlash tanlov dasturi va mashqlari yo`rdamida amalga oshirilishi zarur. Olingan natijalar o'rgatish uslublarini, bosqichlarini va texnologiyasini qoilashda tayarich omil bo‘lib xizmat qilishi kerak.
Dastlabki o'rgatish jarayoni bir necha bosqichlarda amalga oshiriladi va bu bosqichlarni har biri o'ziga xos uslub va vositalami o‘z ichiga oladi. Umumiy rivojlantiruvchi mashqlar o‘yinchida jismoniy barkamollik va o ‘yinchi uchun zarur boigan harakat ko‘nikmalari va malakalarini sayqallash uchun qollaniladi. Barcha mashqlar o‘z yo'nalishiga mos ravishda birlashgan holda mashq qilishning maxsus tayyo`rgarligi asosiy qismlarini tashkil etadi: umumiy jismoniy, maxsus jismoniy, texnik, taktik, o‘yin tayyo`rgarligi. Har bir tayyorgarlik turida ozining yetakchi omillari bo`rki, ular yo`rdamida ko'zlagan maqsadga erishiladi. Shu bilan birga, barcha turdagi tayyo`rgarliklar bir-biri bilan uzviy bogliq. Misol uchun, agar o'quvchi jism oniy yaxshi tayyorlanmagan bo‘lsa, u hujumda zarba berish texnik mashqini yaxshi bajara olmaydi. Bunday holda o'quvchini jismoniy to`rnondan chiniqtirish, zarba berish usulini ko‘p marta takrorlashdan ko'ra foydaliroqdir.
O‘rgatish bosqichlari va uslublari Birinchi bosqich — o‘rganiladigan harakat texnikasi bilan tanishish. Bunda, aytib berish, ko‘rsatish va tushuntirish uslublari qo`llaniladi. O`qituvchi shaxsan ko‘rsatish bilan birga, ko‘rgazmali qurollardan foydalanadi: kinofilm, tasviriy film, sxema, maydon maketi va hokazo. Namoyishni tushuntirishlar bilan qo!shib olib bo`rish kerak. O`qituvchilarning dastlabki urinishlari ularda birlamchi harakat sezgisini shakllantiradi. ikkinchi bosqich — texnikani soddalashtirilgan (oddiylashtirilgan) holatda o‘rganish. Mazkur o'rganish bosqichida muvaffaqiyat ko‘p holatlarda yondashtiruvchi mashqlarning to ‘gbri tanlanganligiga bog'liqdir. Ular o‘zining tuzilishi shakliga ko‘ra o ‘rganilayo`rgan harakat texnikasiga yaqin va o'quvchilar bajara oiadigan bo‘lishi kerak.
Murakkab tuzilishga ega bolgan harakat (hujum zarbasi), uni tashkil qiluvchi asosiy zvenolarga (qismlarga) ajratib beriladi. Bu bosqichda boshqarish uslublaridan foydalaniladi (buyurish, ko'rsatma berish, ko‘rish va eshitish, ko‘rib ilg'ash, texnik vositalar va hokazo) hamda ko'rgazmali harakat (o'qituvchining bevosita yo`rdami, yo`rdamchi jihozlarni qoilash), axbo`ro`r (to'pga bo‘lgan zarba kuchi, tushish aniqligi, yo`rug'lik yoki ovozni belgilash) kabi uslublar alohida ahamiyatga ega bo‘ladi. Uchinchi bosqich — texnikani murakkablashtirilgan sharoitda o‘rgatish. Bunda quyidagilar qo‘llaniladi: takroriy usul, harakatni murakkab sharoitlarda bajartirish, o'yin va baholash uslubi, qo'shma uslub, «davra aylana» mashqlari. Takrorlash uslubi bu bosqichda eng asosiydir. Ko‘p maro`raba takro`rlashgina malakani shakllantiradi. Malaka hosil qilish uchun takro`rlash turli sharoitlarda mashq bajarishni (harakat sharoitini o'zgartirishni, asta-sekin murakkablashishni) taqozo etadi. Hattoki, charchaganda ham mashqiar bajartiriladi, qo‘shma va o‘yin uslublari bir vaqtni o'zida texnikani sayqallashtirishga hamda maxsus jismoniy sifatlarni o‘stirish masalalarini hal qilishga hamda texnik-taktik tayyorgarlik va o‘yin maho`ratini takomillashtirishga qaratiigan bo'ladi.
To'rtinchi bosqich — harakatni o‘yin jarayonida mustahkamlashni ko‘zda tutadi. Bunda bajarilgan harakatlarni talqin qilish uslubi qo'llanadi (rasmlar, jadvallar, o'quv filmlari, tasviriy filmlar), o‘yin jarayonida texnik-taktik, maxsus tayyorgarlik topshiriqlari, o'yin va «bellashish» usullari (1-jadval). Tayyorgarlik va o'quv o'yinlarida har bir usulni (malakani) o'rganish, uni takomillashtirish va mukammallashtirish ko'zda tutiladi. Malakani mustahkamlashning eng yuqori vositasi - bu musobaqalashishdi. O'qitish (o'rgatish)da faol uslublar katta imkonivatlarga egadir. Ulaming o`rasida — muammoli o'qitish (muammoli vazifalarni qo'yish) va o'zining o'zlashtirishini baholash uslubi alohida ahamiyatga ega. Muammoli vazifalarni qo'yish, uning yechimini qidiruvchi holatni, vaziyatni vujudga keltiradi, o'zini baholash esa harakatlanish faoliyatini yana ham faollashtirishga olib keiadi, bu o'quvchi qiziqishini yana ham o`rttiradi hamda ijodiy fikrlashga o'rgatadi. O`rgatish bosqich lari, uslublari va vositalari o`rgatish bosqichlari va ularning nomi o`rgatish uslublari o`rgatish vositalari 1 -bosqich: O'rgatilayo`rgan malaka(harakat) haqida tushuncha hosil qilish Tushuntirish-tahlil qilish, ko‘rsatish-izoh berish So‘z, suhbat, muloqo`r, munozara, rasmlar, andozalar, videofilmlar 2-bosqich: Malakalarga oddiy sharoitda o‘rgatish (yakka tartibda qo‘shimcha vazifalarsiz) Qismlarga bo‘lib, element vafazalarga bo‘lib o'rgatish, malakani to‘liq holda o‘rgatish, xatolarni tuzatish, rag'bat la mi rish, qaytarish T avyo`rlov-yondoshti - ruvchi, yo‘naltiruvchi turdosh taqlidiy va asosiy texnik mashqlar 3-bosqich: Malakalarga murakkablashtirilgan sharoitda o‘rgatish (vaziyatli vazifalar berish, juftlikda, uchlikda va h.k.) Malakalarni to‘liq holda o'rgatish, tezlik va aniqlikni kuchaytirib o‘rgatish, turli yo‘nalishdagi harakatlardan so‘ng ijro etish, reproduktiv qaytarish asosida o‘rgatish, o‘zaro tahlil va baholash asosida o'rgatish I -2-bosqichlardagi barcha vositalar, umumiy va maxsus mashqlar katta tezlik va aniqlikda qoilaniladi, juftlik, uchlikda qo‘llaniladigan mashqlar, trenajo`r va texnik vositalar 4-bosqich: o`rgatishni davom ettirish, takomillashtirish va mukammallashtirish barcha uslublar barcha vositalar va jamoa o‘yinlari o`rgatish prinsiplari va o‘yin usullariga o`rgatish mashqlari o`rgatish jarayonida uslublar va vositalardan foydalanish muayyan tartibda qo‘llaniladigan pedagogik prinsiplar asosida amalga oshiriladi. Ushbu prinsiplar quyidagilardan iborat: ilmiylik, onglilik va faollik, muntazamlik va uzviy bog‘liqlik, mutanosiblik va muvofiqlik, mukammallik, uzluksizlik, «yengildan og'iriga», «o'tilganidan o'tilmaganiga», «oddiydan murakkabga», umumiy va maxsus tayyorgarlik bo`rligi. Mazkur pedagogik prinsiplarni qo‘llash tartibi, xususiyatlari va uslubiy ko‘rsatmalar 2-jadvalda yoritilgan. Futbolda ham boshqa sport turlari kabi o'rgatishning asosiy vositasi jismoniy mashqlar hisoblanadi. Ular juda turli-tumandir. Shuning uchun ular ma’lum bir o'rgatish bosqichidagi qo‘yilgan vazifalarni hal etishdagi o‘rni bo'yicha turkumlanadi. Bunday turkumlanishga Futbolchilarning musobaqa faoliyati asos qilib olingan. Shunga bog'lia holda mashqiar ikki katta guruhga ajratiladi: asosiy yoki musobaqa va yo`rdamchi yoki trenirovka. Musobaqa mashqlari futbolga xos bo'lgan xususiy mashqlardir. Bunda texnik usullar va taktik harakatlar musobaqa sharoitidagi o‘yin holatlariga mos holda bajariladi. Trenirovka mashqlari asosiy malakalarni egallashni yengillashtirish, tezlashtirish va ulami qo'llash samarado`rligi, ishonchliligini ta’minlashga qaratilgandir. Ular maxsus va umumrivojlantiruvchi mashqlardan tashkil topadi. Maxsus mashqiar ikki guruhga bo'linadi: tayyorgarlik mashqlari; yaqinlashtiruvchi mashqiar. Tayyorgarlik mashqlaridan, asosan, maxsus jismoniy sifatlarni tarbiyalashda foydalaniladi. Yaqinlashtiruvchi mashqlardan aniq texnik harakatlarni egallashga qaratilgan jarayonda foydalaniladi. Umumrivojlantiruvchi mashqlardan asosiy jismoniy sifatlarni tarbiyalash hamda zarur jismoniy harakat ko'nikma va malakalarini takomillashtirishda foydalaniladi. Barcha mashqiar o'zining yo'nalishiga qarab trenirovkalarning tarkibiy qismiga kiritiladi. Bu tayyo`rgarliklar quyidagilardir: umumiy jismoniy; maxsus jismoniy; texnik; taktik; integral (yaxlit o‘yin).
Har bir tayyorgarlik turining o'ziga xos yetakchi vositalari mavjud bo'lib, ular yo`rdamida maxsus vazifalar yechiladi. Shu bilan birga, bir tayyorgarlik turiga oid bo'lgan mashqiar boshqa tayyorgarlik turidagi mashqiar bilan yaqindan bog'langan bo'ladi. Masalan, shug'ullanuvchida tezko`rlik-kuch sifati zarur darajada rivojlanmagan bo'lsa, u hujum zarbasi berish texnikasini bajara o`rgatish jarayonida qo'llaniladigan umumiy va maxsus pedagogik prinsiplar 2-jadval T/r O'rgatish prinsiplar! Prinsipiarni qo'llash xusosiyatlari va uslubiy korsatmalar
1. Ilmiylik O'rgatishda bolalar yoshi, jinsi, jismoniy va psixofunksionai imkoniyatlar e’iibo`rga olinib, mashqlar me’yo`rlanadi. Natija testlar yo`rdamida ilmiy tahlil qilinadi
2. Onglilikva faollik O`rgatiIayo`rgan malaka (harakat)larga ongli tasavvur etilishi zarur, o‘rgatishda bolalar faolligi ta’minlanishi lozim
3. Muntazamlilikva uzviy bog'liqlik Bosqichma-bosqich o‘zlashtiruv, takomillashuv va mukammallashuv ta’minlanadi
4. Mutanosiblikva muvoflqiik Mashqlar murakkablikva yuklama salohiyati (hajmi, shiddati, yo'nalishi, takro`rlanishi va muddati) jihatlaridan shug‘uilanuvchi imkoniyatiga mos bo‘lishi darko`r
5. Mukammallik Texnikjihatdan to‘g‘ri o‘zlashtirilgan malakalar takomillashuv asosida turg‘un va barqaro`r darajaga ko‘tariladi
6. Uzluksizlik Yildan-yilga 0‘rgatish va takomillashtirish jarayoni murakkablashib bo`rishi darko`r, uzilishlarga yoi qo‘yish salbiy natijalarga olib keladi
7. «Yengilidan ogiriga» O`zlashtirishga loyiq yengil yuklamalar progressiv yo‘nalishda, lekin «to‘lqinsimon» shaklda kuchaytirib bo`rilishi kerak
8. « O`tilganidan o‘tilmaganiga» Shug‘ullanuvchi o‘zlashtirgan (unga tanish bo`lgan) mashqlardan, ya’ni mashqlarga o‘tish, o‘rgatish samaradorligini oshiradi
9. «Oddiydan murakkabga» eng oddiy mashqlarni o‘rgatish va takomillashtirish davomida sekin-asta murakkablashtirib bo`rilishi lozim
10. Umumiy va maxsus tayyorgarlik birligi o`rgatish va takomillashtirish jarayonida jismoniy texnik taktik va psixofunksionai tayyo`rgarlikbirligi, ularning o‘zaro bog‘liqligi ta’minlanishi zarur bo`lolmaydi. Bu holda tezko`rlik-kuch sifatini rivojlantirishga oid mashqlarni berish rnaqsadga muvofiq bo‘ladi. Chunki hujum zarbasini takro`rlash hajmini oshirish bu holda samara bermaydi. Futbol harakatlariga o‘rgatishda vositalaming samarasi ko'p hollarda ularni qoMlash uslublariga bevosita bog‘liq bo'ladi. Uslublar qo‘yilgan vazifa, shug‘ullanuvchilarning tayyorgarlik darajasi, aniq shart-sharoitlarga bog‘liq holda tanlanadi va qoplanadi.
Qo'yilgan vazifaga bog‘liq ravishda aynan bir vositani turli uslublarda qo‘llab, undan turlicha foydalanish mumkin. Bundan tashqari, har bir tayyorgarlik turida vazifalar va turlarning ketmaketligi ham ma’lum mantiqiy bog'liqlikka egadir. Bir tayyorgarlik turidagi vazifalar sifat jihatidan o‘zgarib, keyingi tayyorgarlik turiga zamin yaratadi. Masalan, tayyorgarlik mashqlari o‘rganilayotgan texnik usulning umumiy tuzilishini ifoda etadi. Yaqinlashtiruvchi mashqiar maxsus jismoniy tayyo`rgarlikdan texnik tayyo`rgarlikka o‘tishda ko‘prik vazifasini o‘taydi. Ma’lum darajadagi murakkablik asosida qurilgan texnik mashqiar taktik ko'nikmalarni shakllantirishga yo`rdam beradi. Shu asosda keyinchalik yakka tartibdagi taktik harakatlar o‘rganiladi. Futboldagi asosiy harakatlanish — bu yurish, yugurish, yonga qadam tashlab yugurish, o`rqa bilan, qadam tashlab to‘xtash, sakrashdan iboratdir. Ko‘p hollarda harakatlanishlar qiyin emas deb izohlanib, ularga yetarli e’tibor berilmaydi. Bu esa noto‘g‘ri fikrdir. Chunki o‘yinchining turli harakatlarni bajarishi uchun holat va joy tanlashi bajariladigan harakatning samarasiga to`g`ridan–tog`ri ta’sir qiladi. Shuning uchun harakatlanishlarni o‘rgatishga katta e’tiborqaratish zarur. Umum rivojlantiruvchi mashqlar.
Barcha mashqlar o‘z yo‘nalishiga mos ravishda birlashgan holda mashq qilishning maxsus tayyorgarligi asosiy qismlarini tashkil etadi: umumiy jismoniy, maxsus jismoniy, texnik, taktik, o‘yin tayyorgarligi. Har bir tayyorgarlik turida o‘zining yetakchi omillari bo`rki, ular yo`rdamida ko‘zlagan maqsadga erishiladi. Shu bilan birga barcha turdagi tayyo`rgarliklar bir-biri bilan uzviy bog‘liq. Misol uchun, agar o‘quvchi jismoniy yaxshi tayyo`rlanmagan bo‘lsa, u hujumda zarba berish texnik mashqini yaxshi bajara olmaydi. Bunday holda o‘quvchini jismoniy tomondan chiniqtirish, zarba berish usulini ko‘p marta takro`rlashdan ko‘ra foydaliroqdir.
Birinchi bosqich – o‘rganiladigan harakat texnikasi bilan tanishish. Bunda, aytib berish, ko‘rsatish va tushuntirish uslublari qo‘llaniladi. O‘qituvchi shaxsan ko‘rsatish bilan birga ko‘rgazmali qurollardan foydalanadi: kinofilm, tasviriy film, sxema, maydon maketi va hokazo.
Namoyishni tushuntirishlar bilan qo‘shib olib bo`rish kerak. O‘qituvchilarning dastlabki urinishlari ularda birlamchi harakat sezgisini shakllantiradi.
Ikkinchi bosqich – texnikani soddalashtirilgan (oddiylash-tirilgan) holatda o‘rganish. Mazkur o‘rganish bosqichida muvaffaqiyat ko‘p holatlarda yondoshtiruvchi mashqlarning to‘g‘ri tanlanganligiga bog‘liqdir. Ular o‘zining tuzilishi shakliga ko‘ra o‘rganilayo`rgan harakat texnikasiga yaqin va o‘quvchilar bajara oladigan bo‘lishi kerak. Murakkab tuzilishga ega bo‘lgan harakat (hujum zarbasi), uni tashkil qiluvchi asosiy zvenolarga (qismlarga) ajratib beriladi. Bu bosqichda boshqarish uslublaridan foydalaniladi (buyurish, ko‘rsatma berish, ko‘rish va eshitish, ko‘rib ilg‘ash, texnik vositalar va hokazo) hamda ko‘rgazmali harakat (o‘qituvchining bevosita yo`rdami, yo`rdamchi jihozlarni qo‘llash), axborot (to‘pga bo‘lgan zarba kuchi, tushish aniqligi, yo`rug‘lik yoki ovozni belgilash) kabi uslublar alohida ahamiyatga ega bo‘ladi.
Uchinchi bosqich – texnikani murakkablashtirilgan sharoitda o‘rgatish. Bunda quyidagilar qo‘llaniladi: takroriy usul, harakatni murakkab sharoitlarda bajartirish, o‘yin va baholash uslubi, qo‘shma uslub, «davra aylana» mashqlari. Takro`rlash uslubi bu bosqichda eng asosiydir. Ko‘p marotaba takrorlashgina malakani shakllantiradi. Malaka hosil qilish uchun takro`rlash turli sharoitlarda mashq bajarishni (harakat sharoitini o‘zgartirishni, asta-sekin murakkablashishni) taqazo etadi. Hattoki charchaganda ham mashqlar bajartiriladi, qo‘shma va o‘yin uslublari bir vaqtni o‘zida texnikani sayqallashtirishga hamda maxsus jismoniy sifatlarni o‘stirish masalalarini hal qilishga hamda texnik-taktik tayyorgarlik va o‘yin maho`ratini takomillashtirishga qaratilgan bo‘ladi.
To‘rtinchi bosqich – harakatni o‘yin jarayonida mustahkam-lashni ko‘zda tutadi. Bunda bajarilgan harakatlarni talqin qilish uslubi qo‘llanadi (rasmlar, jadvallar, o‘quv filmlari, tasviriy filmlar), o‘yin jarayonida texnik-taktik, maxsus tayyorgarlik topshiriqlari, o‘yin va «bellashish» usullari (8-jadval).
Tayyorgarlik va o‘quv o‘yinlarida har bir usulni (malakani) o‘rganish, uni takomillashtirish va mukammallashtirish ko‘zda tutiladi. Malakani mustahkamlashning eng yuqori vositasi – bu musobaqalashishdir.