Вахабова дилрабо бахтияровна психология ва спорт психологияси фанидан спортчиларни техник тайёрлашнинг психологик асослари

1.2. Спортчиларни техник жихатдан тайёрлашнинг психологик асослари мавзусини ўқитишда инновацион технологиялар
Психология ва спорт психологияси фанини ўқитиш жараёнида замонавий инновацион технология имкониятларидан фойдаланиш мақсадида биз Ўзбекстон давлат жисмоний тарбия институтида тайёрланадиган 5610500 – Спорт фаолияти (фаолият турлари бўйича) 5111000 – Касб таълими Спорт фаолияти (фаолият турлари бўйича) бакалавриат таълим йўналиши бўйича ишлаб чиқилган давлат таълим стандартлари асосида психологиянинг бошланғич ва асосий тармоғи бўлган умумий психология ва спорт психологияси фанларини дитерминациясида юза келган “Психология ва спорт психологияси” фанининг намунавий ва ишчи ўқув дастуридан келиб чиқиб, Спортчиларни техник жихатдан тайёрлашнинг психологик асослари мавзусини ўқитишда инновацион технологиялар асосида очиб беришга ҳаракат қилдик.
Маълумки, талабаларнинг танлови ўз навбатида, энг аввало, уларнинг шахсий тажрибаси билан шартланган, бироқ мазкур жараёнга авторитар ёндашув уларда хоҳишни ҳосил қилмайди. Ана шу сабабли биз машғулотларни эркин танлов асосида, талабаларнинг қизиқишларини ҳисобга олган ҳолда амалга оширдик.
«Спортчиларни техник жиҳатдан тайёрлашнинг психологик асослари» мавзусини ўтиш жараёнида шахснинг шаклланишига таъсир этувчи омиллар ва шахснинг ривожланишига доир концепцияларни таҳлил этишда мултимедия орқали лавҳаларни кузатиш вазифаси талабларга топширилди.
Ҳозирги даврда ўқитувчиларнинг юқори касбий тайёргарликка, педагогик маҳоратга, юксак маънавий-ахлоқий фазилатларга, мафкура борасида чуқур билимларга эга бўлиши, таълим-тарбия ишларида замонавий педагогик технологиялар, интерактив усуллардан самарали фойдаланиши давр талаби ҳисобланади.
Ёш авлодни ҳар томонлама етук, билимли, юксак маънавиятли, баркамол, ватанпарвар шахслар бўлиб етишишини таъминлаш йўлида амалга оширилаётган улкан бунёдкорлик ишларининг энг асосий бўғини сифатида педагог ходимларнинг юқори илмий, методик билимларга ҳамда амалий ишлаш бўйича юксак маҳоратга эга бўлишларини таъминлаш юзасидан чора-тадбирларни амалга ошириш ҳисобланади.
Бу масалага давлатимиз мустақилликнинг дастлабки йилларидан бошлаб жиддий эътибор келинмоқда. Буни юртбошимиз И.А.Каримовнинг қуйидаги фикрларида яққол ифода этилган: “Мактаб, таълим-тарбия масаласи давлат ва жамият назоратида бўлиши Асосий қонуниятимизда белгилаб қўйилган. Шу билан бирга, кенг жамоатчилик, бутун халқимизнинг иштироки ва қўллаб қувватлашини талаб қиладиган умумий масаладир”.¹
Ҳозирда ҳар бир мактабда таълим-тарбия самарадорлигини ошириш жиддий вазифа бўлиб турибди. Бунинг учун ҳар бир ўқитувчи ўз фанини ўқитишнинг энг самарали замонавий педагогик технологияларини пухта билиши ва бу соҳадаги янгиликларни узлуксиз ўрганиб бориши орқали ўз касбий маҳоратини мунтазам ошириб бориши талаб қилинади.
Таълим-тарбия жараёни сифати ва самарадорлигини ошириш келгуси тараққиётимизнинг асоси эканлиги маълум. Бу ҳақда Президентимизнинг қуйидаги сўзлари ибратлидир:
“Шуни унутмаслигимиз керакки, келажагимиз пойдевори билим даргоҳларида яратилади, бошқача айтганда, халқимизнинг эртанги куни қандай бўлиши фарзандларимизнинг бугун қандай таълим-тарбия олишига боғлиқ.
Бунинг учун ҳар қайси ота-она, устоз ва мураббий ҳар бир бола тимсолида аввало шахсни кўриши зарур. Ана шу оддий талабдан келиб чиққан ҳолда фарзандларимизнинг мустақил ва кенг фикрлаш қобилиятига эга бўлган, онгли яшайдиган комил инсонлар этиб вояга етказиш – таълим тарбия соҳасининг асосий мақсади ва вазифаси бўлиши лозим, деб қабул қилишимиз керак. Бу эса таълим-тарбия ишини уйғун ҳолда олиб боришни талаб етади”¹
Юқорида айтганимиздек, таълим олдига қўйиладиган талаблар ниҳоятда улкан. Таълим жараёнига илғор замонавий технологияларни қўлламасдан туриб бу талабларни бажариш амри маҳол.
Замонавий технологиялар деганда кўпчилик мактабда компютерларнинг йўқлигидан шикоят қиладилар. Шу билан таълимда замонавий технологиялардан фойдаланмаётганлари оқламоқчи бўладилар. Ваҳоланки, таълимда педагогик технологиялардан фойдаланишнинг 2 хил усули бор.
Биринчиси компютер технологияларисиз дарсларни лойиҳалаштириб кафолатланган натижага эришиш бўлса, иккинчиси, компютерлар ёрдамида дарсларни ташкил этиш.
Демак, компютерларсиз ҳам замонавий технологиялардан фойдаланиб дарсларни ташкил этиш мумкин.
Дарснинг характерли томонлари, унинг жисмоний тарбиянинг бошқа шаклларидан фарқланиши қуйидагилардан иборат.
Аниқ ифодаланган, дидактик йўлантирилганлиги, таълим вазифасининг ҳал этилиши билан шартланганлиги.
Предметни ўргатиш ва ўқучиларни тарбиялашга йўналтирилган ўқитувчининг раҳбарлик роли.
Талабалар фаолиятини ва юк меъёрларини қаътий ўрганиш ва белгилаш.
Шуғулланувчиларнинг доимийлиги ва уларнинг ёшининг бир хиллиги.
Бундай ўргатиш жараёни ташкил этиш замонавий жисмоний тарбия дарсига маълум талабларни қўяди.
1.Ўқитувчи ҳар бир дарсни юқори даражадаги ғоя билан таъминланиши шарт. Шунинг учун замонавий дарсни комплекс вазифалар билан режалаштириш зарур. Вазифалар аниқлаштирилган ва дфференциаллашган булиши керак. Булар алоҳида психик ва курсантлар ривожланишининг жисмоний хусусиятлари билимлари асосида олиб борилмоғи зарур.
2.Ҳар бир дарс аввалги ва кейин ўтиладиган дарслар билан чамбарчас боғланган бўлиб, дарс тизимини ташкил этиши керак. Ўқитувчилар янги материални ўрганишда олдин ўтилган материални қайтариш ва мустахкамлаш ҳамда кейинги материални ўзлаштириб олишга тайёрлаш керак. Бундай системалар ўқув вазифаларни ҳал этилишини кетма-кетлигини таъминлайди.
3.Замонавий дарс талабалар фаолиятини яхши мустақил ташкил этилганлиги билан фарқланади. Ўқитувчи уларни ўқув ишларини билим малакалар билан кетма-кет қуроллантиради, мустақил билиш ва ўз-ўзини назорат қилиш, харакат маданиятини шаклланишга эришиш, шулар билан бирга мунтазам жисмоний машқлар машғулотига талабни тарбиялаб беради.
4.Булар ҳаммаси рангли иш интизоми асосида амалга оширилади. Ўқитувчи фойдаланадиган, шуғулланувчилар фаолиятини ташкил этилишини ҳар хиллиги, манбалар, методлар ва усуллар замонавий дарс кўрсатмалилиги ҳисобланади. Машғулотларни хеч қачон бир хил шаблонда ташкил этмаслик керак.
5.Ҳар бир дарсни бутун давомида ҳамма курсантларни харакат фаолиятига энг қулай равишда эришишлик самарадорлик шарти ҳисобланади.
6. Ўқитувчи ҳар бир дарсда, билимларни назорат қилиш тизими, талабалар билим ва малакаларини, дарсни ҳар бир қисмида белгилаши, ўргатиш жараёни якунида баҳолаш ва жисмоний сифатини ривожлантиришини мавжудлигиг таъминлаш зарур.
7. Дарсни ўтиш шартига кўп талаблар қўйилади: ўқув-материал, гигиеник, эстетик, ирода–писхологик ва бошқалар.
Зикир этилган талаблар жисмоний тарбияни умумий ва методик принципларидан келиб чиқади ва ҳамма синфларда дарс ўтилганда мажбурий ҳисобланади.