Vavilov-Cherenkov nurlanishi haqida. Yorug’likning qutblanishi. Тabiiy va qutblangan yorug’lik. Yorug’likning qaytishi va sinishida qutblanishi. Bryuster qonuni

Vavilov-Cherenkov nurlanishi haqida. Yorug’likning qutblanishi. Тabiiy va qutblangan yorug’lik. Yorug’likning qaytishi va sinishida qutblanishi. Bryuster qonuni.
1.Zaryadlangan zarrachalar faqat tezlanish bilan harakat qilsa, elektromagnit maydon hosil qilinadi degan nazariya bor edi. Vavilov rahbarligida Cherenkov lyumenesensiya hodisasini tekshirayetganda agar zaryadli zarra muhitda yorug’lik tezligidan katta (fazoviy tezligi ) tezlik bilan harakat qilsa elektromagnit nurlanish chiqaradi.
Bu nurlanish lyumenesensiya nurlanishi emas Vavilov-Cherenkov effekti,
( >c/n shart bajarilishi kerak) nurlanish nomini oldi (n-muhit sindirish kursatgichi.s-yorug’lik tezligi)
Shaffof muhitdan erkin elektronlar utganidan chaqnashlar ruy beradi. Bu hodisani keyinchalik Тamm, Frank 1937 yilda nazariy tasdiqlaydi. Тarqalish burchagi quyidagicha aniqlanadi.
Nur yunalishi uki va zarra tezligi yunalishi
bir xil bo’lib qisqa konus hosil qiladi.
Keyinchalik bu nur Cherenkov schetchiqlarida ishlatiladi.

1-rasm
2.Qutblanish. Тabiiy yorug’lik (elektromagnit to’lqin) tarkibi N va Ye vektordan iborat. Bo’lar perpendikulyar tekislikda tebranadilar. Yorug’lik jismdagi hamma yunalishlarda bir xilda Ye-vektori ko’rinishida tebranadi. Bunday yorug’lik tabiiy yorug’lik deyiladi, (2-rasm a). Yorug’likni ta’siri Ye vektor bilan aniqlanadi.

3.Agar Yorug’lik Ye-vektori biror yunalishda tartiblangan bo’lsa, bunday yorug’lik qutblangan yorug’lik deyiladi. Qutblanish darajasi qisman (2,b-rasm), to’la (2,v-rasm) bo’lishi mumkin.
qutblanish darajasi
Ifoda bilan
kursatiladi.
 

2-rasm
Bunda I_max, I_min - qutblangan nurlanish intensivligi. O’zaro perpendikulyar holatlar uchun.
Тabiiy nurlanish uchun I_max=I_min P=O bo’ladi. Ya’ni qutblanish darajasi RO bo’ladi.
Qutblangan nurlanish uchun I_min =O R=1 bo’ladi.
4.Ba’zi bir shaffof moddalar Yorug’likni Ye-vektorini O’zaro perpendikulyar tekisliklarda tebranishlarni ma’lum yunalishlarda o’tkazadi.
Masalan: (turmalin) kristalini ko’rib chiqamiz.


3-rasm
5.3-rasmda turmalin faqat OO' o’q buylab tebranishni o’tkazadi. I-turmalin qutblagich. II-turmalin aniqlagich O'O' O''O' da yorug’lik o’tmay qoladi. Yorug’lik intensivligi Molyus qonuni bilan tushintiriladi.
6. =90^o da I=0 bo’ladi. II-turmalindan o’tgan I I va II o’qlar orasidagi burchakga bogliq ekan E=E₀ cos Ye-Elektr vektori Muhitda qaytgan va singan nurlar ham qutblanadi (5-rasm). Qaytgan nur to’la qutblanadi, agar shart bajarilsa (6-rasm) yoki tg ₁=n₂₁. Bunga Bryuster qonuni deyiladi. Bunda ₁ - tushish burchagi (Bryuster), ₂ - sinish burchagi.

5-rasm

6-rasm
Bu holatda qaytgan va singan nurlar qisman qutblangan. Bunda -belgi qog’oz tekisligiga qutblanishni bildiradi belgi tekisligida qutblanishni bildiradi, Ye-vektorni yunalishini ko’rsatadi.
Bu rasmda shart bajarilganda singan va qaytgan nurlar to’la qutblangan tekislikda qaytgan nurlar, qog’oz tekisligida esa singan nurlar ko’rsatilgan. texnikada ishlatiladi