Vazirligi alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o„zbek tili va adabiyoti universiteti o„zbek filologiyasi fakulteti

Xulosa.................................................................................................................. 
Foydalanilgan adabiyotlar............................................................................. 

 

---

3 
KIRISH 
Mavzuning dolzarbligi. Ijodkor va ijtimoiy muhitning bir-biriga o„zaro 
ta'siri masalasi muhim ahamiyatga ega. Negaki, ijodkor ma'lum bir tarixiy-
ijtimoiy sharoitda yashaydi va bu tarixiy-ijtimoiy sharoit ijodkorga ta'sir etmay 
qolmaydi. Chunki tarixiy voqelik, ijtimoiy muhit tashqi yoki ichki ta'sirlar orqali 
o„zgarib boradi. Bu muhitda ba'zan rivojlanish, o„sish jarayonlari kechsa, ayrim 
hollarda esa aksincha, tanazzul, taraqqiyotdan ortda qolish holatlari kuzatilishi 
mumkin. Ana shu murakkab jarayon jamiyatning boshqa a'zolaridan ko„ra 
faolroq, kuzatuvchanroq, ta'sirchanroq bo„lgan ijodkor ongida, ruhiyatida o„z 
aksini qoldiradi. Asarlarining yaratilishi jarayonida o„z ifodasini topadi. O„z 
navbatida, jamiyatning ilg„or qatlami vakili hisoblangan ijodkor tarixiy 
voqelikka, ijtimoiy muhitga ta'sir ko„rsatishi, tarixiy hodisalar oqimining 
o„zgarishiga sabab bo„lishi ham mumkin. O„zbek jadid adabiyoti xuddi shunday 
tarixiy-ijtimoiy sharoitda rivojlangani ma'lum. Shuning uchun jadid adabiyoti 
namoyandalari adabiy merosini o„rganishda ijodkor va tarixiy jarayon, ijodkor 
va ijtimoiy muhit masalalarini e'tiborda tutish zarur bo„ladi. Jadid adabiyotining 
yetuk namoyandasi bo„lgan, o„z davri va undan keyingi davr ijodkorlari 
ruhiyatiga kuchli ta'sir ko„rsata olgan shoir To„lagan Xo„jamyorov Tavallo 
she'riyati ana shu jihatdan adabiyotshunoslik uchun boy material beradi.
Tavallo she'riyatga yangicha qarashlar asosida yondashdi. Uning 
she'rlarida “...vazn va ohang an'anaviy-aruzda. Biroq mazmun tamom yangi. 
Turkistonni qoplagan jaholat va nodonlik, tutqunlik va turg„unlik haqida. Uning 
ham boshqa rivojlangan, taraqqiy topgan millatlar qatorida farovon va baxtli 
yashashga bo„lgan haqqi-huquqi to„g„risida”
1 
. Shuning uchun ham Tavallo she'riyati millat ongu shuuriga kuchli ta'sir 
ko„rsatgan. Shoir ijodida xalqimizning dardu iztiroblari, orzu-armonlari, o„sha 
davrda kechgan eng muhim hodisalar betakror badiiy talqin etilgan. Tavalloning 
1
Қосимов, Ш.Юсупов, У.Долимов ва б. Миллий уйғониш даври ўзбек адабиѐти. Университетлар ва 
педагогика олий ўқув юртларининг филология факультетлари учун дарслик. Т.: “Маънавият”, 2004 

---

4 
ana shunday asarlari yaratilishi tarixini, shoir she'riyati va o„sha davr ijtimoiy-
siyosiy jarayonining o„zaro ta'siri masalalarini o„rganish milliy uyg„onish davri 
o„zbek adabiyoti haqidagi majud tasavvurlarni boyitishi mumkin. Tavallo 
she'riyatida ijtimoiy voqelikning badiiy talqini masalasini o„rganish, shu 
jihatdan, muhimdir. Bu esa, o„z navbatida, ushbu bitiruv malakaviy ishimizning 
dolzarb muammoni o„rganishga bag„ishlanganligini ko„rsatadi.