Vazirligi denov tadbirkorlik va pedagogika instituti mamajanov r. Y., Rajabov t. J., Saidaxmedov e. I kiberxavfsizlik asoslari

 
ᱸˌˏ˵˕ 
S
 
ᱹˌˏ˵˕ ᱸˌˏ˵˕ 
= [
 
ᱹˌˏ˵˕ ᱸˌˏ˵˕ 
M
 
ᱹˌˏ˵˕ ᱸˌˏ˵˕ 
]A
 
ᱹˌˏ˵˕ 
shaklida ifodalanadi (xuddi ochiq kalitli kriptografiyada
shaxsiy kalit bilan rasshifrovkalash kabi). ERI tizimlarini yaratish ikkita
muolajadan iborat: ERIni shakllantirish va ERIni tekshirish (3.10-rasm).
3.11-rasm. Elektron raqamli imzo sxemasi
ERInishakllantirish jarayoni. Faraz qilaylik,
tomondan xabarni imzolash
talab etilsin. Buning uchun xabar
ning xesh qiymati hisoblanadi:
 
ᱸˌˏ˵˕ 
H
 
ᱹˌˏ˵˕ ᱸˌˏ˵˕ 
=
 
ᱹˌˏ˵˕ ᱸˌˏ˵˕ 
h
 
ᱹˌˏ˵˕ ᱸˌˏ˵˕ 
(
 
ᱹˌˏ˵˕ ᱸˌˏ˵˕ 
M
 
ᱹˌˏ˵˕ ᱸˌˏ˵˕ 
).
 
ᱹˌˏ˵˕ 
So‘ngra, xabarning xesh qiymati
foydalanuvchining shaxsiy kaliti bilan
“shifrlanadi” (bu haqiqiy shifrlash emas, shunchaki shaxsiy kalit bilan
ustida biror

---

amal bajarishdan iborat) va imzo
 
ᱸˌˏ˵˕ 
S
 
ᱹˌˏ˵˕ ᱸˌˏ˵˕ 
= [
 
ᱹˌˏ˵˕ ᱸˌˏ˵˕ 
H
 
ᱹˌˏ˵˕ ᱸˌˏ˵˕ 
]A
 
ᱹˌˏ˵˕ 
hosil qilinadi. Hosil qilingan imzo
ma’lumotga biriktirilib {
, } qabul qiluvchiga uzatiladi.
ERIni tekshirish jarayoni. Faraz qilaylik,
tomondan ′ xabarga qo‘yilgan
imzo
ni tekshirish talab etilsin. Buning uchun tomon dastlab xabar ′ ni xesh
qiymatini hisoblaydi:
′ = ℎ( ′ ). tomonning ochiq kaliti bilan ni “rasshifrovkalaydi”
(bu haqiqiy rasshifrovkalash emas, shunchaki ochiq kalit bilan
ustida biror amal
bajarishdan iborat) va
ni hosil qiladi. Agar ikkala xesh qiymatlar ( a ′) o‘zaro teng
bo‘lsa, ERI to‘g‘ri deb topiladi (demak xabar yaxlit).
Rad etishdan himoyalashni tushunishdan oldin, MAC asosida yaxlitlikni
taminlashga biror sodda misol keltiraylik. Faraz qilaylik,
tomon o‘zining dilleriga
tomondan 100 ta aksiyani olishga buyurtma berdi. Berilgan buyurtmani yaxlitligini
taminlash uchun
tomon tomon bilan taqsimlangan kalit