Vazirligi denov tadbirkorlik va pedagogika instituti mamajanov r. Y., Rajabov t. J., Saidaxmedov e. I kiberxavfsizlik asoslari
Download 7.29 Mb. Pdf ko'rish
|
anteplaget
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3.4. Ma’lumotlar yaxlitligini taminlash usullari
|
30000
768 ᱸˌˏ˵˕ 2∙ ᱹˌˏ˵˕ ᱸˌˏ˵˕ 108 ᱹˌˏ˵˕ 1024 ᱸˌˏ˵˕ 3∙ ᱹˌˏ˵˕ ᱸˌˏ˵˕ 1011 ᱹˌˏ˵˕ 1280 ᱸˌˏ˵˕ 1014 ᱹˌˏ˵˕ 1536 ᱸˌˏ˵˕ 3∙ ᱹˌˏ˵˕ ᱸˌˏ˵˕ 1016 ᱹˌˏ˵˕ 2048 ᱸˌˏ˵˕ 3∙ ᱹˌˏ˵˕ ᱸˌˏ˵˕ 1020 ᱹˌˏ˵˕ Yuqorida keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rish mumkinki, hisoblash qurilmalari imkoniyatining ortishi kriptografik algoritmlarning bardoshligini kamayishiga olib keladi. Bu har ikkala simmetrik va ochiq kalitli kriptotizimlarga taalluqli. 3.4. Ma’lumotlar yaxlitligini taminlash usullari Yuqorida keltirilgan har ikkala shifrlash algoritmidan (simmetrik va ochiq kalitli) faqat ma’lumotlarning konfidensialligini taminlashda foydalanish xususida aytib o‘tildi. Quyida esa ulardan ma’lumotlarning yaxlitligini tekshirishda foydalanish masalasi bilan tanishib o‘tiladi. Xesh funksiya. Xesh funksiyasi ( ing. hash function from hash - “turn into qiyma”, “hash”) yoki konvolyutsiya funksiyasi ixtiyoriy uzunlikdagi kirish maʼlumotlari massivini chiqish bit qatoriga aylantiruvchi funksiyadir ,belgilangan uzunlik, ma'lum bir algoritm tomonidan amalga oshiriladi. Xesh funktsiyasi tomonidan amalga oshirilgan transformatsiyaga xashing deyiladi. Kirish ma'lumotlari kirish massivi, “kalit “ yoki “xabar “ deb ataladi. Konvertatsiya natijasi “xesh “, “xesh kodi “, “xesh summasi “, “hash” deb nomlanadi. Xesh funksiya quyidagi xususiyatlarga ega: 1. Ixtiyoriy uzunlikdagi matnga qo‘llash mumkin. 2. Chiqishda tayinlangan uzunlikdagi qiymat shakllanadi. 3. Berilgan ixtiyoriy bo‘yicha ℎ( ) oson hisoblanadi. 4. Berilgan ixtiyoriy bo‘yicha ℎ ( ) = tenglikdan ni hisoblab topib bo‘lmaydi (bir tomonlilik xossasi). 5. Olingan va ≠ matnlar uchun ℎ( ) ≠ ℎ( ) bo‘ladi (kolliziyaga bardoshlilik xossasi). Xesh funksiya yordamida uzatilayotgan ma’lumotlar yaxlitligini tekshirishning sodda ko‘rinishi 3.9-rasmda keltirilgan. Jo‘natuvchi xabarning xesh qiymatini hisoblaydi va uni qabul qiluvchiga xabar bilan birgalikda yuboradi. Qabul qiluvchi dastlab xabarning xesh qiymatini hisoblaydi va qabul qilingan xesh qiymat bilan taqqoslaydi. Agar har ikkala xesh qiymat teng bo‘lsa, ma’lumotning yaxlitligi o‘zgarmagan, aks holda o‘zgargan deb topiladi. Odatda xesh funksiya kirishda ma’lumotdan tashqari xech qanday qiymatni talab etmagani bois, kalitsiz kriptografik funksiyalar deb ham ataladi (kalit talab qiluvchi ma’lumotlarning yaxlitligini taminlash usullari ham mavjud). 3.9-rasm. Xesh funksiya asosida ma'lumotlar yaxlitligini tekshirish Yuqorida keltirilgan usulda xavfsizlik muammosi jiddiy bo‘lgani bois, undan amalda foydalanilmaydi. Ya’ni, hujumchi tomonidan faqat ma’lumot o‘zgartirilgan holda yaxlitlikni tekshirish imkoniyati mavjud. Biroq, hujumchi ma’lumotning xesh qiymatini almashtirish orqali foydalanuvchini osonlik bilan ma’lumot yaxlitligiga ishontirishi mumkin. Ushbu muammoni bartaraf etuvchi – xabarlarni autentifikatsiyalash kodi (message authentication code, MAC) tizimlari mavjud bo‘lib, unga ko‘ra biror maxfiy kalit asosida ma’lumotning xesh qiymati hisoblanadi (3.10-rasm). 3.10-rasm. MAC tizimi MAC tizimini ishlab chiqishda blokli shifrlardan ham foydalanish mumkin. Buning uchun blokli shifrni CBC (Cipher Block Chaining – shifr bloklar zanjiri) rejimida foydalanish va eng oxirgi shifrmatn blokini olishning o‘zi yetarli (qolganlari tashlab yuboriladi). Albatta, mazkur usul MAC tizimini yaratishning yagona usuli emas. Quyida xesh funsiyalar asosida MAC tizimini yaratish bilan tanishib chiqiladi. Xesh – funksiyalar asosida ma’lumot yaxlitligini tekshirish. Yuqorida ma’lumot yaxlitligini tekshirishda ℎ( ) ni hisoblash va qabul qiluvchiga , ℎ( ) ni yuborish orqali amalga oshirishning kamchiligi haqida aytib o‘tilgan edi. Shuning uchun, amalda xesh funksiyalardan ma’lumot yaxlitligini taminlashda bevosita foydalanilmaydi. Boshqacha aytganda, xesh funksiyalar asosida ma’lumot yaxlitligini taminlashda hisoblangan xesh qiymatni o‘zgartira olmaslikni kafolatlash maqsad qilinadi. Buni amalga oshirish uchun balki xesh qiymatni simmetrik kalitli shifrlar asosida shifrlash zarurdir (ya’ni, (ℎ( ), )). Biroq, buni amalga oshirishning soddaroq usuli – xeshlangan MAC (hashed MAC yoki HMAC) usuli mavjud. Bu usulga ko‘ra, xesh qiymatni shifrlashning o‘rniga, xesh qiymatni hisoblash jarayonida kalitni bevosita ma’lumotga biriktirish amalga oshiriladi. HMAC tizimida kalitlar qanday biriktiriladi? Umumiy holda ikki usul: kalitni matnni oldidan qo‘yish ( ℎ( , )) yoki kalitni matndan keyin qo‘yish (ℎ( , )) mavjud bo‘lsada, ularning har ikkalasida jiddiy xavfsizlik muammosi mavjud. Xesh funksiyalar ham simmetrik kriptotizim hisoblanadi va simmetrik blokli shifrlash kabi ma’lumotlarni xeshlashda bloklarga ajratiladi. Odatda aksariyat xesh funksiyalar uchun (masalan, MD5, SHA1, Tiger) blok uzunligi 64 baytga yoki 512 bitga teng. HMAC tizimida kalit ma’lumotga quyidagicha biriktiriladi. Dastlab xesh funksiyadagi blokning uzunligi baytlarda aniqlanadi. Masalan. MD5 xesh fuknsiyasida blok uzunligi = 64 baytga teng bo‘lsin. Olingan kalit ( ) uzunligi ham blok uzunligiga keltiriladi. Bunda 3 ta holat bo‘lishi mumkin: (1) agar kalitning uzunligi 64 baytga teng bo‘lsa, hech qanday o‘zgarish amalga oshirilmaydi, (2) agar kalitning uzunligi 64 dan kichik bo‘lsa, u holda yetmagan baytlar o‘rni nollar bilan to‘ldiriladi, (3) agar kalit uzunligi blok uzunligidan katta bo‘lsa, kalit dastlab xeshlanadi va hosil bo‘lgan xesh qiymatning o‘ng tomoni blok uzunligiga yetguncha nollar bilan to‘ldiriladi. Shu tariqa, kalit uzunligi blok uzunligiga moslashtiriladi. Shunday qilib, ma’lumot va moslashtirilgan kalit asosida HMAC qiymati quyidagicha hisoblanadi: |
