Vazirligi’ samarqand davlat universeteti mirzaxodjayev A. B., Sharifov Sh. S., Boboqulov S. B

10.2. Kredit, uning vazifalari va turlari

Pul-kredit muassasalarida to’plangan vaqtincha bo’sh mablag’lar ssudalarga aylantirilishi kerak, bu esa kredit olish yo’li bilan mumkin.

Kredit - bu vaqtincha bo’sh mablag’larning kredit kapitali ko’rinishidagi harakati yoki ularni qaytarish, dolzarbligi va to’lash tamoyillari asosida qarz berish. Bu maqsadli xarakterga ega.

"Kredit" - lotincha so’z bo’lib, "ishonish", "qarz", degan ma'noni anglatadi. U quldorlik jamiyatida, pul sudxo’rlarga qarz berilganda paydo bo’lgan va kapitalizm sharoitida keng rivojlangan. Kredit faqat daromadlarni ikkilamchi taqsimlash (qayta taqsimlash) jarayonida ishtirok etadi.
Erkin mablag’larni to’plash va qarz berish bilan bog’liq iqtisodiy munosabatlar kredit munosabatlaridir.
Kredit munosabatlarining umumiyligi, kredit berish shakllari va usullari, shuningdek kredit muassasalari va tashkilotlari kredit tizimini shakllantiradi.
123
Kredit quyidagi asosiy funktsiyalarni bajaradi:

• Ishlab chiqarish ko’lamini kengaytiradi;

  
  

• Moliyaviy resurslarni qayta taqsimlaydi;

  
  

• Amalga oshirish xarajatlarini tejashga yordam beradi;

  
  

• Kapitalning konsentratsiyasini tezlashtiradi;

  
  

• Kredit pullarini (banknotalar, veksellar va boshqalar) yaratadi;

  
  

• Iilmiy-texnik taraqqiyotni tezlashtirishga hissa qo’shadi.

  
  

Kredit o’z harakatini turli shakllarda (tijorat, bank, xo’jaliklararo, iste'mol, lizing, ipoteka, davlat, faktoring, xalqaro) amalga oshiradi.

Tijorat krediti- bu korxonalar, firmalar va boshqa xo’jalik yurituvchi subyektlar tomonidan tovarlarni kechiktirilgan to’lov bilan sotish shaklida bir-biriga beradigan qarzdir.
Bank krediti - bu banklar tomonidan naqd pul shaklida beriladigan kredit. Uning hajmi tijorat sifatida cheklanmagan va aylanma mablag’larni shakllantirish uchun qisqa muddatli - 1 yilgacha, o’rta muddatli - 1 yildan 5 yilgacha va uzoq muddatli - 5 yoshdan yuqori bo’lganlarga bo’linadi. Bu kreditning asosiy shakli.
Xo„jaliklararo krediti - bu xo’jalik yurituvchi subyektlar tomonidan bir-birlariga aktsiyalar, obligatsiyalar, banknotalar va boshqa turdagi qimmatli qog’ozlarni chiqarish yo’li bilan beriladigan kredit.
Iste'mol krediti - bu savdo kompaniyalari, banklar va maxsus kredit-moliya tashkilotlari tomonidan uzoq muddatli mahsulotlarni (mebel, mashina, muzlatgich va boshqalarni) sotib olish uchun jismoniy shaxslarga beradigan kredit.
Lizing krediti- bu yuridik jihatdan mustaqil shaxslar tomonidan mehnat qurollarini (traktorlar, avtoulovlar va boshqalarni) keyinchalik ularning qiymatini to’lash bilan uzoq muddatli ijaraga berish uchun beriladigan kreditdir. Lizing - tovar kreditining bir shakli. Bunday bitimlar 1 yildan 15 yilgacha bo’lgan muddatga tuziladi.
Ipoteka krediti- bu ko’chmas mulk (er, bino va boshqalar) garovi bilan uzoq muddatli kreditlarni berishdir. Tijorat banklari qarz beruvchi hisoblanadi.
Davlat krediti - aholi, xususiy biznes tomonidan davlatga beriladigan kredit. Bitim vositasi bo’lib davlat tomonidan chiqarilgan va
124
aholi va tadbirkorlar o’rtasida taqsimlanadigan obligasiyalar, zayom majburiyatlari.
Faktoring krediti - bu tijorat banklari birovning qarzini qaytarib sotib olish yoki qayta sotish yoki kelishuv asosida tijorat operatsiyalarini amalga oshirishda kreditning yangi shakli.
Xalqaro kredit - bu xalqaro iqtisodiy munosabatlar sohasidagi kredit kapitalining harakati.