Ve, education

Scientific Journal Impact Factor


VOLUME 1 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784
SJIF 2021: 5.423

aniq bo’lmasada, aynan ular asotirlar, afsonalar ma’naviy ta’siridan ozod bo’la borganlar va olam to’g’risidagi ilk dunyoqarashni o’zlarida shakllantirib, rivojlantirganlar. Ularning qarashlarida afsonaviy va dunyoviy bilimlar bir-biri bilan bevosita bog’lanib, bir-birini to’ldirib brogan Xitoy falsafasi o’zining gullab yashnagan vaqtiga “urushuvchi davlatlar” deb atalgan davrda erishdiki, uni Xitoy falsafasining “oltin davri” (eramizdan avvalgi VI-IIIasrlar) deb atadilar. Asosiy falsafiy yo’nalishlar quyidagilardan iborat edi: in-yan, besh unsur, konfutsiychilik, daosizm, moizm, legizm ³.
Qadimgi xitoyda markazlashgan davlatchilikning kuchsizlanishi oqibatida markaziy boshqaruv ma’muriyatning turli soxa vakillari (joylardagi hukmdorlarga ta’sir etish uchun) falsafiy maktablar tashkil etishga kirishdilar. Tashkil etilgan

maktablar esa umumiy 家“Сhizya” deb nomlana boshladi⁴. ularning jamiyatdagi xususiy maqomini belgilab berar edi.
mohiyati ham “uy”degan ma’noni anglatadi.


Bu nomlash o’z vaqtida
“Chizya” So’zining asli

1. 儒家 Kungzichilik maktabiga olim – intellektual salohiyat egalari va hunarmandlar asos solgan bo’lib, ularning asosiy maqsadi Kungzi g’oyalarini targ’ib qilish va uni rivojlantirish bo’lgan. Shu ma’noda ularning amaliy faoliyatida insonparvarlik 人(Jen) g’oyalarini targ’ib qilish bosh masala bo’lgan⁵.
2. 老子Lao zi asos solgan 道Dao maktabi. Bu maktabga tarki dunyochilik qilgan darveshlar, muvofaqqiyat va mag’lubiyat, mavjudlik va halokat, qayg’u va baxt, qadimiylik va zamonaviylik yo’li (Doa)to’g’risida yilnomalar tuzish tufayli “pokizalik va bo’shliq”, “kamsitilish va zaiflashish” orqali “shohona san’at” o’z-o’zini saqlashga etishgan xronografiya muassasalaridan chiqqanlar yaratishgan⁶.
3. 阴阳“Zulmat va yorug’lik maktabi”ni, (dunyoni tashkil etuvchi, boshlovchilar) osmon belgilari, quyosh, oy, yulduzlar, koinot mo’ljallari, vaqt almashuvini kuzatuvchilar - astronomiya muassasalaridan chiqqanlar yaratganlar.
4. 法家Legizmni, “odob-axloq asosidagi” boshqaruvni 礼(Li) mukofotlar, jazolar, muayan qonunlar (法) bilan to’ldirgan, sud muassasalaridan chiqqanlar yaratishgan.
5. 名家“Ismlar”maktabini, faoliyatlari qadimda mansab va marosimlardagi nominallik va reallik mos kelmaganligi bois ularni muvofiqlashtirish bilan bog’liq bo’lgan, marosimlar muassasasi vakillari yaratishgan.

³ Ян Юн. История древнекитайской идеологии / Перевод с китайск. - М.,1957. - C142. ⁴ Там же. - C. 143.
⁵ Быков Ф.С. Зарождение общественно-политической и философской мысли в Китае. - М., 1966. -C. 45.
⁶ Ян Хин-шун. Древнекитайский философ Лао-цзы и его учение. - М.-Л., 1950. - C.106. 38

_April 2021 _{www.oriens.uz}

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences