Ve, education

Scientific Journal Impact Factor


VOLUME 1 | ISSUE 3 ISSN 2181-1784
SJIF 2021: 5.423

sezilarli ravishda Yan-stzi chun styu ( o’qituvchi Yan bahori va kuzi) ifodalangan Yan-stzi ta’limoti. 5) Vertikal va gorizontal (siyosiy ittifoqlar) haqidagi ta’limot. 6) Shen Boxayning “jazolar va ismlar” (sin min) haqidagi ta’limoti; 7) Shan yan (Gun Sunyan)ning (er av 4 asr) qonunlar to’g’risidagi ta’limoti; 8) Daosizm bilan sug’orilgan Lao stzi va Xuaynanstzi ta’limoti; mazkur bobning boshida Loa-stzi va Chjuanstzi ta’limoti ajratib ko’rsatilgan, 2 bobda esa Yan Chju ( Modi, Shen Boxay, Gun Sunyan ta’limoti bilan birga to’rtlikni tashkil etuvchi) ko’rsatilgan bo’lib, yaxlit xolda I ven chji turlanishi bilan o’zaro munosabatda o’nta (10) bo’lingan to’plamni tashkil etib, xususan, “vetikal va gorizontal (siyosiy ittifoqlar)” maktabiga xos belgi va falsafa maktablarining kelib chiqishi tarixiy voqelikni umumiy bog’lash orqali aloqadorligi ko’rsatib berilgan.
Tabiiy-falsafiy g’oyalar ijtimoiy hayotni tashkil qilish uchun tavsiyalar sifatida ishlatilgan, ‘‘Shu Ching’’ kitobida uchta axloqiy fazilatlar va ularni boshqarishda foydalanish haqida so’z boradi. ‘‘Birinchisi (sifat) to’g’ri (to’g’ri) va to’g’ri (to’g’ri narsalarni qilish qobiliyati); ikkinchisi - qiyin (qobiliyat), uchinchisi (yumshoqlik). Yuzaga kelgan falsafaning muhim masalasi osmon bilan inson o’rtasidagi munosabatlar, odamning olamdagi o’rni haqida. Taiping Ching, afsonaga ko’ra, Yu-chi adibi to’g’ridan-to’g’ri osmondan olingan: “Osmon - bu Yangning buyuk kuchi, yer - bu Inning buyuk kuchidir. Odam hamma narsada kabi markazda. Osmon doimiy ravishda tubga aylanadi, uning hayotiy prinsiplari pastga tushadi⁹. Er doimiy ravishda yuqoridan oladi, uning hayotiy prinsiplari yuqoridan ko’tariladi. Ikkala tamoyil ham markazda bog’langan, shuning uchun odam o’rtada bo’lishiga qulaydir”. Tabiiy faylasuflar aytishicha, osmon bilan yerning uyg’unligi hayot manbai. Ammo bu uyg’unlikda bosh rol osmonga tegishlidir. Osmonga sajda qilish chaqirig’i shu erdan boshlandi. Ushbu g’oya qadimgi Xitoy falsafasida keng qo’llanilgan.
O’zlarini “Xan”lar deb atagan xitoy imperiyasi etnonimi bo’lib kelgan, markazlashgan Xan imperiyasi shakllanishi davrida yaratilgan “Lyu sin – ban gu” nazariyasi an’anaviy fanda mumtozlik mavqeiga ega bo’ldi. Keyinchalik, butun xitoy tarixi mobaynida unga ishlov berish davom etib, uning keyingi rivojida Chjan Syuchen (1738-1801) va Chjan Binlin (1890-1936)lar alohida xissa qo’shdilar¹⁰. Bu ta’limot XX asr Xitoy falsafasida Xu Shi tomonidan qattiq tanqid qilinishi bilan birga oltita asosiy maktabni nafaqat turli kasb, balki turli xildagi shaxslar va turmush tarzi vakllari yaratgan degan xulosaga kelgan Fen Yulan tomonidan qo’llab quvvatlandi va rivojlantirildi. Maktablar haqida ma’lumot beruvchi bu to’plamlarning

⁹ Ян Юн-го. История древнекитайской идеологии. - М., 1957. – C. 123.
¹⁰ Хоу Вай-лу (и.др). Чжунго сысян тунши (История китайских идеологий). Т.1-2. - Пекин.1957. – C.164.

40

_April 2021 _{www.oriens.uz}

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences