Vii asrdan XIV asrning birinchi yarmigacha O’rta Osiyoda tarbiya maktab va pedagogik fikrlar
Maktabda va madrasalarda ta’lim mazmuni
Download 210.05 Kb. Pdf ko'rish
|
2-Maruza mavzusi
2. Maktabda va madrasalarda ta’lim mazmuni.
Maktablarda bolalarga yozish va xisoblash urgatilgan, bundan tashkari,usmirlarga savdo san’ati, arab tili, mantik, notiklik,xusnixat, arifmetikadan sabok berilgan.Xar bir maktab talabasining soni 30-40 dan oshmagan. Machitlar xuzuridagi maktablarida asosan «Qur’on» o’qitilgan. Bolalarga dastlabki sabok xarflarni ukishdan boshlangan, bu usulda xar bir bola alifbe tartibida xarfning nomini bilib olishi (alif, be, te, se, va x.), sungra shu xarflarni kushib ukishni mashk kilar edi.Ana shu iashk oxiriga yetkanidan sung, bolalar kuliga «Qur’on» berilgan domla raxbarligida «Qur’on»ning xar bir surasi takkarlanib urganilar edi. Lekin «Qur’on»ni ukish bolalar uchun juda ogir edi. CHunki maktablarda asta-sekin fakan ogzaki mashk usuliga-«Savod» chikarishga utgachb savod chikarish chnada kiyinlashdi. Yozuv aloxida «fan» sifatida ajralib, kotiblik kasbiga ukiyotganlargagina yozuv ugitlar ediyu shunga karamay, maktablarga deyarlik xamma bolalar tortiladi va Qur’on»ni urganish majbur kilinib, arab bulmagan bolalar uchun uni yodlash xar kancha ogir bulsa xam, Movarounnaxr maktablarda «Qur’on»ning bu usuli kabul kilindi va tugri deb topildi. Bu usul keyinchalik bolalarning madrasada ukitish uchun xam kerak edi. Asta-sekin ota-onalar bolalarni 6-7, xatto 5yoshidan maktabga bera boshladilar «Qur’on»ni yod bilgan kishi kori deb atalardi. Korilar katta xurmatga sazovor edilar.Asta-sekin ukimishli kishilar, ya’ni domla aloxida ajralib, ular uz xonadanlarida xam maktab ochadi.Talabalar maktabdor domlalar maktabida xusnixat, ogzaki xisobni xam urganar, asta-sekin fostojik tilida va turkiy tilidagi kitoblarni, kulyozmalarni xam ukitilar, urganilar edi. Xusnixat va arifmetik bilan yana xususiy muallimda shugullanar edilar. Movarounnaxrda arab bulmagan bolalar «Xaftiyak»VIII asrda tuzilgan bulib, «Qur’on»suralardan yettidan biri tanlab olingan darslik sifatida urganilgan. X-XII asrda islom dini rukunlari dars tojik tilida she’r va nasr bilan bayon kilingan. «Chorkitob» ukitila boshlandi. XII asrdan boshlab Axmad Yassaviy, undan sung XVII asrdan Sufi Olloyorlarning turkiy tilda yozilgan she’r va boshka asarlari vositasida islom dini rukunlari turkiy tilda urganila boshlandi.Maktablarda fakat ugil bolalar ukir, kizlar esaotinoylar uyida ukitilar, ular yozuvni emas, fakat ukishni urganar edilar. X asr boshlarida madrasalar xam paydo bula boshlaydi.»Madrasa» suzi «dars ukitiladigan joy» ,»Ma’ruza tinglaydigan joy» ma’nosini anglatadi.Ma’lumki, madrasalarda musulmon diniy okimlari arab tili gramatikasi va koidachilik, iloxiyot, mantik, notiklikmaxorati, kalom, urgatilgan.Asto-sekin madrasalarda asrtanomiya,matematika, geografiya, kimyo kayui dunyoviy fanlar ukitila boshlandi. Madrasalarda 15-20, 30-40, va 100-15-tacha talaba ukigan. Madrasani bitirib chikkanlar imom-xatib, kozixonalar va boshka ma’muriy ishlarda ish olib borar edi. Ma’lumki, islom akidalari etikod va talablari, xukukiy va axlok me’yorlari «Kur’on va uning tavsiflarida, «Xadis»larida xamda shariat kullanmalari, iloxiy adabiyotlarida ifodalangan. «Kur’on»-dunyo madaniyatining ulkan boyligi islomda mukaddas kitob. Uarab tilida «Kiroat» ma’nosini anglatadi. «Kur’on» 114 suradan iborat. U kishilarni tenglikka, birodarlikka, tinch-totuv yashashga, saxiylikka undaydi. Shunga kura u katta axlokiy kiymatga ega. Buni biz «Qur’on» ning necha asrlardan buyon insoniyatning eng ulug kadiriyati sifatida ezozlanib kelinishdan xam bilsak buladi. Lekin, «Qur’on»ning axlokiy tamoyillarini notugri talkin kilib, yoshlarni tugri yuldan ozdirishga xarakat kilgan ba’zi yovuz kuchlar xozirgi kunda xam tajovuz kilmakda. Download 210.05 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling