Vii-topar tiykarǵı toparsha elementleri temasın oqıtıw metodikası I. Sabaqtıń maqseti

Brom- xlor payda etiwshi barlıq tábiyiy birikpelerge birikken halda minerallar túrinde hám teńiz suwında, jer astı suwlarında ushırasadı.
Yod- teńiz suw otları hám orgarnik birikpeler, jer astı suwlarında Chili selitrasında birikken halda yodidler (NaIO₃, KIO₃) túrinde tábiyatta ushırasadı.
Galolenlerdiń hámmesi ótkir iyiske iye, záhárli F₂, Br₂, I₂ molekulaları eki atomlı tártip nomeri artıp barıwı menen, atom radiusları artıp barǵanlıǵı sebepli molekulalar baylanıslılıǵı artıp baradı. Nátiyjede molekulalar arasında dispercion tásirlesiw kúsheyip bromnıń suyıq, yodtıń qattı tárizli bolıwına alıp keledi. Bul bolsa óz-ózinen joqarı suyıqlanıw hám qaynaw temperaturasına iye bolıwına sebep boladı.
Ftor júdá joqarı ximiyalıq aktivlikke iye bolıp, onı eritiwshilerde eritiw qıyın.
Brom hám yod suwda júdá az muǵdarda organik eritiwshilerde jaqsı eriydi. Galogenlerdiń ximiyalıq aktivligi ftordan astatqa shekem kemeyip, oksidlewshilik qásiyeti basqıshpa-basqısh kemeyip baradı. Bul jeńil galogenlerdiń ápiwayı zat sıpatında awır galogenid ionlar qálpine keliwine múmkinshilik beredi.
Ftor joqarı temperaturada shıdamlı súykew zatların, ximiyalıq reagenlerge shıdamlı plastmassalar (teflon), suwıtqısh suyıqlıqlar (freon, xladon) alıwda qollanıladı.
Bromnan túrli dárilik zatlar, boyawlar, gúmis bromid islep shıǵarıw ushın paydalanıladı. Bromnıń jetispewshiligenen adamlarda túrli nerv keselliklerin keltirip shıǵaradı. Nerv keselliklerinde, uyqısızlıqta awırǵanlarǵa bromlı dári-darmaqlar beriw buyırıladı.5% li yodtıń spirttegi eritpesi antiseptik hám qan toqtatıwshı zat sıpatında, bir qatar farmacevtikalıq zatlar alıwda qollanıladı.


Bekkemlew: Oqıwshılarǵa sabaqtıń túsinikli bolǵanın anıqlaw maqsetinde soraw-juwap beriledi.

1. 
   Galogenlerdiń atom dúzilisin jazıń, uqsas hám ayırmashılıqların aytıp beriń.
   
2. 
   Galogenler qanday oksidleniw dárejelerein payda etedi?
   
3. 
   Galogenlerdiń jer qabıǵında tarqalıwı haqqında neler bilesiz?
   
4. 
   5,95 g kaliy bromid quramınan bromdı tolıq qısıp shıǵarıw ushın (n.j.) ólshengen qansha kólem xlor kerek?
   
5. 
   11,2 l xlor alıw ushın qansha xlorid kislota kerek?
   
6. 
   Temir 6,72 l (n.j. da) xlorda jandırıldı. Bunda neshe gramm temir reakciyaǵa kirisken?
   
7. 
   476 g kaliy bromınan neshe gramm brom alıw múmkin?
   
8. 
   Xlordıń vodorodqa hám geliyge salıstırǵanda tıǵızlıǵın anıqlań.
   

Oqıwshılardı bahalaw: Ulıwma sabaq barısında sabaqqa, soraw juwaplarǵa jaqsı óz bilimi ziyrekligi shaqqanlıǵı menen qatnasqan oqıwshılardı bahalayman.


Úyge tapsırma beriw: VII-topar tiykarǵı toparsha elementleri temasın oqıp keliw