X bob. Jahon jinoiy xo‘jaligi

Tovar markalarini qalbakilashtirish. Hisob-kitoblar bo‘yicha 
mashhur, katta talabga ega tovar markalarini qalbakilashtirish jahon 
savdosining 8 foizini tashkil etadi – bu taxminan har yili 200 
mlrd.AQSh dollarini tashkil etadi. Arzon qalbaki mahsulotlarning 
asosiy qismi “uchinchi dunyo” mamlakatlariga (Xitoy va boshqa 
Sharq mamlakatlari) to‘g‘ri kelib, ular shu faoliyat orqali jahon 
bozoriga chiqishning qo‘shimcha imkoniyati sifatida foydalanishadi. 
Noqonuniy migratsiya. 1990-yillarda BMT tomonidan 
tadqiqotlar bo‘yicha noqonuniy migratsiyaning jahon tizimi orqali har 
yili taxminan 4 mln.kishi o‘tgan, va ushbu jinoiy biznes 
tashkilotchilariga 7 mlrd.dollar hajmda daromad keltirgan. “Uchinchi 
dunyo” mamlakatlaridan kelgan noqonuniy migrantlar rivojlangan 
mamlakatlarda to‘planib, juda kuchli “maxfiy birlashma”ni tashkil 
etadilar, va ushbu birlashmalar qonuniy xo‘jalik tizimiga juda past 
sur’atlarda integratsiyalashib borishadi. AQShning migratsiya va 
boshqa fuqarolikka o‘tkazish xizmatining ma’lumotlariga ko‘ra 1996 
yilda ushbu mamlakatda hujjati yo‘q bo‘lgan chet el fuqarolari 
taxminan 5 mln.kishini tashkil etib, bu ko‘rsatkich mamlakat 
aholisining 
taxminan 
2 
foizni 
tashkil 
etadi. 
Noqonuniy 

---

migratsiyaning alohida turi sifatida xalqaro ayollar savdosi 
hisoblanadi (1990-yillar oxirida ushbu savdoning hajmi yiliga 700-
800 ming kishini tashkil etgan).
Birlashgan millatlar tashkiloti (BMT) iqtisodiy va ijtimoiy 
masalalar bo‘yicha departamentining ma’lumotlariga ko‘ra, 2019 
yilda jahonda xalqaro migrantlar soni 272 million kishiga yetdi. Bu 
esa 2010 yilga nisbatan 51 million kishiga ko‘pdir. Xalqaro 
migrantlar butun dunyo aholisining 3,5%ni tashkil etadi. Bu 
ko‘rsatkich 2000 yilda 2,8%ni tashkil etgan
193
. Xalqaro migrantlar 
sonining o‘sib borishiga sabab, bir tomondan rivojlanayotgan (Janub) 
mamlakatlaridagi ishsizlik darajasining yuqoriligi bo‘lsa, ikkinchi 
tomondan rivojlangan (Shimol) mamlakatlarida ish kuchining 
yetishmasligi va malakasiz hamda kam malakali ishchi kuchlariga 
talabning ortib borayotganligidir. Xalqaro migrantlarning katta qismi 
norasmiy, noqonuniy migrantlar tashkil etadi. Buning natijasida odam 
savdosi ham kuchayib bormoqda. 
Bu muammo O‘zbekistonga ham tegishli bo‘lib, migrantlar soni 
yildan –yilga ko‘payib bormoqda. 2020 yil boshida O‘zbekistonda 
mehnat bozorida 13,6 million kishi ish bilan band bo‘lib, ulardan 5,6 
million nafari rasmiy va 7,9 million nafari norasmiy sektorda, shu 
jumladan, 2,6 million kishi mehnat migranti sifatida faoliyat 
yuritmoqda. Migratsiya koeffitsiyenti taxminiy hisob-kitoblarga 
ko‘ra, 7%ni tashkil qiladi. Migratsiya koeffitsiyenti O‘zbekistonda 
jahondagi o‘rtacha ko‘rsatkichlardan (3,2%) va aholi jon boshiga 
o‘rtacha 
darajadagi 
daromad 
to‘g‘ri 
keladigan 
boshqa 
mamlakatlardagi ko‘rsatkichlardan (2,7%) ikki barobar yuqori. 
Vizasiz tartib, tarixiy o‘zaro aloqa va rus tilini bilishi tufayli o‘zbek 
migrantlarining katta qismi Rossiyaga to‘g‘ri kelmoqda
194
(qarang: 
10.2.2-rasm). 
193
Qarang: International Organization for Migration (IOM), The UN Migration 
Agency. World migration report 2019. International Organization for Migration. 17 route 
des Morillons. P.O. Box 17.1211 Geneva 19 
194
Qarang: Муҳитдинов Э.М. Аҳолини иш билан бандлигини таъминлашда 
меҳнат миграциясининг роли. Иқтисодиёт фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) 
диссертацияси автореферати.-Т., 2019.-17-бет. 

---