X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

I 
bob. 0‘SIMLIKSHUN0SLIKNING 
NAZARIY ASOSLARI
 
1.1. 0„simlikshunoslik fan sifatida 
0„simlikshunoslik - bu madaniy o„simliklar va ulami yetishtirish 
to„g„risidagi ta‟limot. Qishloq xo„jaligida o„simlikshunoslik - bu texnik 
tomonidan takomillashgan va iqtisodiy samarali muntazam oshib borayotgan 
qishloq xo„jalik ekinlar hosildorligi va yuqori sifatli mahsulot yetishtirish 
to„g„risidagi ta‟limot. 
0„simlikshunoslikning agrobiologik asoslari: 
- madaniy o„simliklar va ularni yashash sharoitiga bo„lgan talablarini 
bilish; 
- tashqi muhit sharoitini o„rganish va ulami boshqarish uslubini topish; 
- o„simliklaming irsiy belgilarini bilish, yangi turiami va nav- lami 
yaratish va yetishtirish texnologiyasini ishlab chiqish va takomillashtirish.
Dala ekinlari o„simlikshunoslikning obyektlari boiib hisobla- nadi. 
0„simlikshunoslikning asosiy vazifasi - dala ekinlaridan yuqori hosilni, sifatli 
va arzon mahsulotni ta‟minlaydigan ilmiy asoslangan yetishtirish 
texnologiyasini, hosil shakllanish qonuniyat- larini o„rganish va mavjud 
manbalami aniqlash hamda ulardan foydalanish uslublarini ishlab chiqishdan 
iborat. 
0„simlikshunoslik fan sifatida o„ziga xos tadqiqot uslublariga: dala, 
laboratoriya va tahliliy (vegetatsion) uslublarga ega. Dala uslubi - asosiy uslub 
boiib hisoblanadi. Dala uslubi - bu amaliy masalalami yechadigan yagona 
uslubdir. Bu uslubda yerga ishlov berish, ekinlarni parvarishlash, o„g„itlash, 
navlarni sinash, ekinlarni almashlab ekish va barcha texnologik tadbirlaming 
xilma-xil bogianishidagi mutanosibligini tadqiqot qilish mumkin. Dala 
uslubida tajribalar ilmiy tadqiqot institutlarida, oliygohlarda, tajriba 
rasadxonalarida, maxsus ajratilgan paykallarda yoki fenner xo„jaliklarida ham 
olib boriladi. Dala tajribalarining natijalari ishlab chiqarishda sinovdan 
o„tkaziladi. Ishlab chiqarishdagi tajribalar 
6 

---

ilmiy tadqiqot natijalarining ishlab chiqarishga joriy etishni tezlash- tiradi. 
Laboratoriya uslubida o„simliklaming o'sish, rivojlanish dinamikasini tadqiq 
qilish, ulami boshqarish, tashqi muhit omillariga talablarirti toia o„rganish, 
urug„ biologiyasi va urugiik sifatini o„rganish kabi masalalar o„rganiladi. 
Laboratoriya tajribalarida tahliliy (vegetatsion) uslub ahami- yatlidir. 
Bunda o„simIiklar maxsus idishlarda o„stiriladi. Bu uslubda bir qanchi 
biologik, fiziologik ekologik, anatomik, mikrobiologik, agrokimyoviy, 
agrometeorolik masalalar o'rganiladi. 0„simliklar- ning yorugiikka, suvga, 
oziqaga bo„lgan talabi yoki tashqi muhit omillarining o„simlikka ta‟siri, 
tuproq muhiti, mikroorganizm- laming roli, tuproq bilan bog„liqligi tadqiq 
qilinadi. Bu usulda ayrim omillami alohida o„rganish mumkin. Dala 
tajribalarini to„la tushunish uchun tahliliy uslubdan foydalaniladi.