X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

Madaniy va yovvoyi o„simliklar. Madaniy o„simliklar xalq xo„jaligidagi 
mavjud talablarni qondirish uchun ekiladigan o„sim- liklardir. Bu 
o„simliklardan oziq-ovqat, yem-xashak, har xil sanoat- ga xomashyo, 
dorivor, xushbo„y mahsulotlar tayyorlashda foydalaniladi. 
0„simliklar talabini va tabiatini boshqarib, seleksiya va agro- texnikadan 
foydalanib, olimlar o„simliklaming mahsuldorligi va sifatini oshiradi. 
0„simliklaming o„sish sharoiti bu tuproq-iqlim sharoiti bo„lib, uni inson 
o„zgartirib turadi: tuproqqa har xil ishlov beradi, o„g„it soladi, ekish va 
parvarishlash texnologiyasini takomillashtiradi, boshqa texnologik tadbirlami 
o„zgartirib, yuqori hosil olishni o„rganadi. Bu sharoitdan mahrum boigan 
0
„simlik- laming hosildorligi va sifati pasayadi va oqibatda nobud bo„ladi. 
Madaniy o„simliklarning tarixi insoniyat tarixi bilan uzviy bog„liqlikda 
rivojlanib kelmoqda. Madaniy o„simliklarning kelib chiqishi, takomillashi 
insoniyat madaniyati bilan bog„langan. Dehqonchilik tizimini, yetishtirish 
texnologiyasini, o„simlik o'sish sharoitini o„zgarishi o„simliklarda yangi 
belgilar, xususiyatlaming kelib chiqishiga sabab boigan. 
0„sish sharoitini o„zgarishi (yuqori hosil olish yoiida amal qilingan) 
o„simliklarda inson uchun ma‟qul boiadigan o„zgarishlar kelib chiqqan: qand 
lavlagining ildizmevasi yiriklashgan, qandlilik darajasi oshgan; kartoshka 
tuganakmevasining shakli, kattaligi 

---

o„zgarib-kraxmalliligi; donli ekinlarda - donning kattaligi hamda boshoqning 
donga to„laligi; g„o„za ekinida esa chanoqning yirikligi va tola sifati oshgan, 
Yuqori hosil yetishtirishni asosiy agronomik sharoitlari 
Dalada o„simlikning hayoti doimo o„zgarib turadigan sharoitda o„tadi 
(sutkalik va mavsumiy harorat, yorugiik, namlik, oziqlanish sharoiti). Havo 
va ildiz orqali oziqlanish bir-biriga bogiiq boiadi. 0„simlik tuproqdan suv va 
oziqa bilan to„la ta‟minlansa, havo orqali ham faol o'zlashtiradi. 
Dala ekinlarini yetishtirishda agronomik tadbirlar oqilona bajarilganda 
(ekinlarni navbat bilan ekish, dukkakli ekinlarni yetishtirish, tuproqqa ishlov 
berish tizimi, o„g„itiash tizimi, ekish texnologiyasi, ekinlarni parvarishlash) 
yuqori hosil yetishtirish ta‟minlanadi. Yuqori hosil yetishtirish tuproq 
unumdorhgini oshiradi (ildiz massa ko'payadi, tuproq mikroflorasi 
faollashadi). 
Dehqonchilik madaniyati yuqori boiganda o„simliklarning fiziologik 
xususiyatlari o„zgaradi (ildizlarni so'rish xususiyati, uglekislotani
hazm boiishi, 
fotosintez). 
Ilmiy agrotexnika o„simliklarning o„zgartirilgan sharoitga javoban 
o„zgarishiga asos bo„ladi. Ilmiy agrotexnikaning vazifasi - o„simliklaming 
talabini rivojlanish davrida to„la qondirishdir. Ilmiy asoslangan agrotexnik 
tadbirlaming majmuasini qoilash yuqori hosilni va sifatli mahsulot 
yetishtirishni ta‟minlaydi. Agrotexnika majmuasi o„z vaqtida qo„llanilishi 
zarurdir.