X-xromosomaga birikkan irsiylanish

X-xromosomaga birikkan irsiylanish
Ayrim hujayralarda X xromosomalar o‘zaro birikkan holatda uchraydi. Natijada meyoz bo‘linishda bir gametaga albatta o‘zaro birikkan ikkita X xromosoma yo‘naladi. Ikkinchi gametada esa X xromosoma tamomila bo‘lmaydi. Bunday holatda irsiylanish qanday bo‘lishini olimlar drozofila meva pashshasida tana rangini avloddan-avlodga berilishi misohda o‘iganganlar.Sariq tanali urg‘ochi drozofila bilan kulrang tanali егкак drozofila chatishtirilsa, jinsiy xromosomalar meyoz jarayonida normal tarqalganda Ғ, da barcha urg‘ochi pashshalar kulrang tanali, erkak pashshalar esa sariq tanali bo‘ladi. Insonlardagi xromosomalarning koʻpchiligi gomologik juftlar shaklida uchraydi. Bu gomologik juftlikdagi xromosomalar bir xil axborotni oʻz ichiga oladi, yaʼni ulardagi genlar bir xil tartibda joylashgan. Lekin ular bu genlarning turli xil variantlariga ega. Sizdagi hamma xromosomalar gomologik juftlar koʻrinishidami? Bu savolga javob esa sizning (xromosoma nuqtayi nazaridan) erkak yoki ayol ekanligingizga bogʻliq. X-bog'langan irsiyat - bu erkak geterogametik bo'lgan va Y xromosomasi (XY) mavjudligi bilan tavsiflangan genlarning merosi, urg'ochilar esa gomogametik va ikkita X xromosomaga (XX) ega. Ushbu turdagi meros monotremlar , ko'pchilik hasharotlar va sudraluvchilardan tashqari barcha sutemizuvchilarga tegishli. X-bog'langan irsiyat - bu erkak geterogametik bo'lgan va Y xromosomasi (XY) mavjudligi bilan tavsiflangan genlarning merosi, urg'ochilar esa gomogametik va ikkita X xromosomaga (XX) ega. Ushbu turdagi meros monotremlar , ko'pchilik hasharotlar va sudraluvchilardan tashqari barcha sutemizuvchilarga tegishli. Agar ayol jinsi geterogametik bo'lsa va W xromosomasi (ZW) mavjudligi bilan tavsiflanadi va erkaklar gomogametik bo'lib, ikkita Z xromosomaga (ZZ) ega bo'lsa, Z bilan bog'langan irsiyat genlarning irsiyati deb ataladi. Qushlar sinfining barcha vakillari bu turdagi merosga ega. Agar X xromosoma yoki Z xromosomasida joylashgan jinsga bog'langan genning alleli retsessiv bo'lsa, u holda bu gen tomonidan aniqlangan belgi bu allelni jinsiy xromosoma bilan birga olgan geterogametik jinsning barcha shaxslarida va homozigot bo'lgan shaxslarda paydo bo'ladi. bu allel gomogametik jinsiy aloqa. Buning sababi shundaki, geterogametik jinsdagi ikkinchi jinsiy xromosoma (Y yoki W) juftlashgan xromosomadagi genlarning ko'pchiligi yoki hammasining allellarini olib yurmaydi. Geterogametik jinsdagi shaxslar bu xususiyatga tez-tez ega bo'lishadi. Shuning uchun jinsiy aloqada bo'lgan genlarning retsessiv allellaridan kelib chiqadigan kasalliklar erkaklarda ko'proq uchraydi va ayollar ko'pincha bunday allellarning tashuvchisi hisoblanadi.

1 - Rasm quyidagi manzildan olingan: “Kariotip”, Kan H. (CC BY 2.0(Yangi oynada ochiladi)).

Erkak jinsidagi insonlarda ikki xil jinsiy xromosoma bor, X va Y. 444444 ta autosoma xromosomalari (jinsiy boʻlmagan xromosomalar)dan farqli ravishda, X va Y xromosomalari bir xil genlarga ega emas va shuning uchun ular gomologik xromosomalar deb qaralmaydi. X va Y xromosoma oʻrniga ayollarda ikkita X xromosoma uchraydi. Bu X xromosomalar haqiqiy gomologik juftlikni hosil qiladi.
Gen Y xromosomada emas, aksincha, X xromosomada joylashgan boʻlsa, u X xromosomaga birikkan gen deyiladi. X xromosomaga birikkan genlar jinsiy boʻlmagan xromosomalar (autosomalar)dagi genlarga qaraganda oʻziga xos irsiylanish xususiyatiga ega. Chunki bu genlar ayol hamda erkaklarda turli xil sondagi nusxalarga ega. Urgʻochilarda ikkita X xromosoma boʻlgani uchun ularda X xromosomaga birikkan genlarning ikkita nusxasi boʻladi. Masalan, meva pashshasi Drozofillada (XX urgʻochi va XY erkak jinsga ega) koʻzning oq rangini ifodalovchi gen X xromosomada joylashgan va urgʻochi pashshalarda ushbu genning ikkita nusxasi boʻladi. Agar genlar ikki xil: XW (dominant, normal qizil koʻzli) va Xw retsessiv, oq koʻzli) allellar shaklida boʻlsa, urgʻochi pashshalar uch xil genotip namoyon qilishi mumkin: XW XW (qizil koʻz) , XW Xw (qizil koʻz) va XwXw (oq koʻz). Erkak pashshalar urgʻochilariga qaraganda boshqacharoq genotiplarni namoyon qiladi. Ularda faqat bitta X (Y xromosoma bilan juftlashgan) xromosoma boʻlgani uchun har qanday X xromosomaga birikkan genning faqat bitta nusxasi boʻladi. Masalan, koʻz rangini oladigan boʻlsak, erkak pashshalar ikki xil genotipli boʻlishi mumkin: XWY (qizil koʻz) , Xw Y (oq koʻzli).
Erkak pashsha qabul qilib olgan har qanday X xromosomaga birikkan gen uning tashqi koʻrinishini belgilaydi, chunki unda bundan boshqa gen nusxasi yoʻq, hatto urgʻochi retsessiv allelga ega boʻlsa-da. Erkak pashshalar X xromosomaga birikkan genlar tarafdan geterozigota yoki gomozigota deyish oʻrniga, gemizigota organizm deb ataladi.