X-xromosomaga birikkan irsiylanish

X xromosomaga birikkan genetik kasalliklar
Odamlarda baʼzi bir belgilar (daltonizm, gemofiliya va muskul distrofiyasi kabilar) X xromosomaga birikkan holda irsiylanadi. Bu kasalliklar yuqoridagi irsiylanish xususiyati tufayli ayollarga qaraganda erkaklarda koʻproq uchraydi. Nega bu holat kuzatiladi? Keling, buni maʼlum bir kasallik boʻyicha geterozigota onada koʻrib chiqamiz. Ushbu kasallik boʻyicha geterozigota ayollar tashuvchi hisoblanib, odatda bu kasallik belgilari ularda namoyon boʻlmaydi. Bu onadan tugʻilgan oʻgʻillarning 50 \%50%50, percent i kasallik bilan tugʻiladi, lekin qizlarda bu kam uchraydi (agar otalarida bu kasallik boʻlsagina namoyon boʻladi) va ularning ham 50\%50%50, percent i tashuvchi boʻlish ehtimoliga ega. Ushbu holatga yana nima sabab boʻladi? Retsessiv, X xromosomaga birikkan belgilar odatda ayollarga qaraganda erkaklarda koʻproq uchraydi. Agar oʻgʻil farzand onadan “yomon” xarakterli allelni qabul qilsa, unda ushbu yomonni yashiruvchi “yaxshi” xarakterli allelni otasidan qabul qilish imkoni yoʻq (chunki ota Y xromosoma bilan taʼminlaydi). Qiz farzandlar esa odatda otasidan normal allellarni qabul qilgan holda ushbu kasalliklardan xoli boʻladi.
Xulosa qilib aytganda X-bog'langan gen jins X xromosomasida joylashganligini anglatadi, u bilan birga uzatiladi. Erkaklar har doim o'zlarining yagona X xromosomasini qizlariga o'tkazadilar, o'g'illari esa Y xromosomasini ulardan oladi. Ayollarda ikkita X xromosoma bor - onadan va dadadan va ular tasodifiy ravishda o'g'il va qizlarga o'tkazadilar. Bu tasodifiy jarayon bo'lganligi sababli, ikkala o'g'il ham onasidan bir xil xromosomani olgan va o'g'il va qizida bitta, boshqa qizda boshqa xromosoma bo'lgan oilani tasavvur qilish mumkin.