O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim fan va inofatsiyalar vazirligi termiz davlat universiteti tabiy fanlar fakultet geografiya ta’lim yo’nalish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI

OLIY TA’LIM FAN VA INOFATSIYALAR VAZIRLIGI

TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI

TABIY FANLAR FAKULTET

GEOGRAFIYA TA’LIM YO’NALISH

222-TALABASI

ALIQULOVA MARG’UBA

TAQDIMOD ISHI

DUNYOVIY SHAHARLAR GEOGRAFIYASI
REJA:
1.SHAHARLAR AGLOMERATSIYASI HAQIDA TUSHUNCHA
3.AGLOMERASIYANING VUJUDGA KELISHI
2.SHAHARLAR AGLOMERATSIYASINING SHAKILLANISHI
4.SHAHARLARNING HUDUDIY BIRLASHMASI
Ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi va joylashishi,xususan mujassamlashuvinatijasida turli funksional tip va yiriklikdagi shaharlarning bir joyda g`uj holda o`rnashgan shakli vujudga keladiki,ular ilmiy adabyotlarda shahar aglomeratsiyasi deb ta`riflanadi.”Aglomeratsiya”so`zi geologiyadagi “aglomerat”ni eslatadi,ya`ni bir hududda to`p bo`lib joylashganligini anglatadi,iqtisodiyot va,ayniqsa,G`arbda shakllangan mintaqaviy iqtisodda esa sanoat aglomeratsiyasi –sanoat korxonalarini bir nuqtada to`planganligini bildiruvchi tushuncha mavjud.
Shahar aglomeratsiyasining shakllanishi uchun shart va sharoitlar zarur:
4.Aglomeratsiya shahar va shaharchalar o`rtasida “aholi”aloqasi bo`ladi,mayatniksimon (tebranma)migratsiya rivojlanganbo`lishi shart;
3.Markaziy shahar (aglomeratsiya yadrosi)va yo`ldosh manzilgohlar orasidagi masofa eng ko`p ikki soatli vaqt doirasida bo`lishi kerak;
2.Uning atrofida kamida shahar va shaharcha bo`lishi kerak;
5.Yo`ldosh shaharlarda eng kam aglomeratsiya aholining 10 foizi joylashgan bo`lishi zarur
1.Abatda bir yoki yirik shahar bo`lishi kerak;
Aglomeratsiyaning vujudga kelishi.
Qulay iqtisodiy geografik o`ringa ega bo`lgan shahar asta sekin yiriklashib boraveradi.sababi –u o`ziga barcha yangi-yangi
Sanoat korxonalari
Xizmat ko`rsatish muasasalari
Oliy o`quv yurtlari
Moliya bank tashkilotlari
Ko`rinib turibdiki,aglomeratsiyalar har qanday sharoitda ham vujudga kelavermaydi;juda ko`p shaharlar bo`lsa-yu,ular orasida shahar hosil qiluvchi markaz bo`lmasa yoki aksincha,yirik shaharlar bir o`zi bo`lsa bunday holda aglomeratsiya shakllanmaydi.
Endi bularga misol keltirib o`tamiz,Jizzax-katta shahar,lekin uning atrofida shaharlar kam;Navoyi ham deyarli shunday vaziyatda,yoki Shahrisabz-bu yerda Kitob,Yakkabog` va boshqa shaharlar ham mavjud ammo shahrisabzning o`zini aglomeratsiya hosil qilish qudrati past.Aglomeratsiyalar ikki xil markazli bo`lib ular quyidagilar;
Bir markazli (monotsentrik)
Ko`p markazli (politsentrik)
Bularga quyidagi shaharlarni ko`rsatish mumkin Farg`ona-Marg`ilon,Angren-Olmaliq aglomeratsiyalar ikki markazli hisoblanadi.
Toshkent,Samarqand, Andijon Namangan,Qarshi,Nukus,Urganch va boshqa aglomeratsiyalar bitta yirik shahar atrofida vujudga kelgan.
Shaharlar kengayib ketishi,qimmatli qishloq xo`jalik yerlari hisobidan kengayishi ma`lum darajagacha davom etib boraveradi. Keyinchalik shahar hududining cheksiz kengayishi to`xtab “qoladi”,u tog` yoki daryo,davlat chegarasi yoki dengiz kabi to`siqlarga duch keladi,shahar ichida esa uy-joy,transport,ekologiya muommolari keskinlashadi.
O`zbekiston (va O`rta osiyo)aglomeratsiyalari o`ziga hos mintaqaviy hususiyatga ega.Ular asosan tog` oldi hududlarda sug`orma dehqonchilik joylarida,elektr transport sust rivojlangan,atrofi qishloq xo`jalik ekinlari bilan o`ralgan sharoitida vujudga kelgan.
Agar shaharlar va shahar o`zaro hududiy tutashib, qo`shilib ketsa,u holda yahlit-ulkan shahar vujudga keladiki,ular konurbatsiya deyishadi (London,Rur havzasi konurbatsiyasi va h.k).Biroq konurbatsiya ham aglomeratsiyalarning bir shakli,ko`rinishi bo`lsada,har qanday aglomeratsiya ham konurbatsiya emas.
Shaharlarning hududiy birlashmasining yana bir murakkab shakli megolopolislardir (bu tushunchani fanga amerkalik olim Jan Gottman 50- yillarda kiritgan).Megolopolislar aglomeratsiyaning o`zaro qo`shilib ketishi natijasida vujudga keladi.Masalan,Bostvash (Boston-Vashington),Chigpits (Chikogo-Pitsburg).Tokiyo-Lokogama va boshqa megapolislar mavjud
E`TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT