Xafsizlik texnikasi. Xatoliklar nazariyasi bilan tanishish. Hisobot tayyorlash metodikasi

2. Bevosita o’lchash jarayonidagi xatoliklarni aniqlash. Fizikaviy kattalikning bevosita o’lchash natijasida topilgan qiymati uning xaqiqiy qiymatidan u yoki bu tomonga oғgan bo’lishi mumkin. Fizikaviy kattalikning uning xaqiqiy qiymatiga yaqin bo’lgan qiymatini olish uchun o’lchashlar bir necha marta takrorlanib, natijalarning o’rtacha arifmetik qiymati topiladi. Kattalikning o’rtacha arifmetik qiymati uning xaqiqiy qiymatiga yaqinroq bo’ladi.
Masalan, x₁, x₂, x₃, ..., x_n lar ayrim o’lchashlar natijasi bo’lsa, bundan o’lchanayotgan kattalikning o’rtacha qiymati:
(1)
Bu yerda n - o’lchashlar soni.
O’rtacha qiymatdan xar bir ayrim o’lchash natijasi qiymatining farqi ayrim o’lchashlarning absolyut xatosi deyiladi va u



..........................

ifodalar yordamida aniqlanadi. So’ngra absolyut xatolikning o’rtacha arifmetik qiymati aniqlanadi:
(2)
O’lchashlar sifatini to’la tavsiflash uchun o’lchashning nisbiy xatoligi aniqlanadi. Ayrim o’lchashlar absolyut xatoliklarining o’rtacha arifmetik qiymatiga nisbati
, , , ...,
ifodalar yordamida aniqlanib, bu kattaliklar ayrim o’lchashlarning nisbiy xatoliklari deyiladi.
O’rtacha absolyut xatolik x_o’r ning o’rtacha qiymat x_o’r ga nisbati
(3)
ga o’rtacha nisbiy xatolik deyiladi va uning foizlardagi qiymati

ifoda yordamida xisoblanadi. O’lchanayotgan kattalikning xaqiqiy qiymati
(4)
yordamida aniqlanadi.
Laboratoriya ishlarini bajarishda nisbiy xatolikning qiymati 3 - 5% oraliғida bo’lishi kerak. Nisbiy xatolikning qiymati 0,5 % dan oshmaydigan o’lchashlar yetarli darajada sifatli o’lchashlar xisoblanadi.
3. Laboratoriya ishlarini bajarish. Xar bir laboratoriya ishini bajarish quyidagi sxema asosida olib boriladi:
3.1. Ushbu qo’llanmada berilgan laboratoriya ishining tafsiloti diqqat bilan o’qib, chiqiladi va puxta o’zlashtiriladi.
3.2. Laboratoriya ishlarini bajarish uchun kerak bo’ladigan asbob-uskunalar bilan tanishgandan so’ng qo’llanmaga muvofiq asboblarni o’rnatish yoki qurilmani yiғishga kirishiladi. Baozida ishlar tayyor qurilmada bajariladi.
3.3. Kuzatish va o’lchash ishlari bajariladi. Ishning bu qismi juda maosuliyatli bo’lib, uni bajarishda, ushbu qo’llanma ko’rsatmalariga qatoiy amal qilish kerak. Barcha o’lchash natijalari xar bir ish uchun ko’rsatilgan jadvalga yoziladi.
3.4. O’lchash natijalari ishlab chiqiladi, yaoni o’lchanayotgan kattaliklar ishchi formulalar yordamida topiladi va uning nisbiy xatoligi foiz xisobida aniqlanadi.