Xakimova niginaning yosh fiziologiyasi va gigiyenasi

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI
CHIRCHIQ DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
20/14 GURUH TALABASI
XAKIMOVA NIGINANING
YOSH FIZIOLOGIYASI VA GIGIYENASI
FANIDAN


MUSTAQIL ISHI


CHIRCHIQ- 2023

Ayirish sistmasi fiziologiyasi va yoshga oid xususiyatlari

Reja:

1. 
   Hujayradagi moddalar va energiya almashinuvi
   
2. 
   Uglevodlar va yoglar almashinuvi
   
3. 
   Nukleotidlar polinukleotidlar.
   
4. 
   Xujayrada aminokislotalar, nukleotidlar, oqsil, yog va uglevodlar almashinuvining uzaro boglikligi.
   
5. 
   Nukleotidlar polinukleotidlar
   
6. 
   Hujayrada dnk sintezi. Replikatsiya
   

Siydik ayirish sistemasi organlari ikkita buyrak, ular-dan chiqadigan naycha — siydik yo`li, qovuq hamda siydik chn-Qarish nayidan iborat (67-rasm).

Buyrakning tuzilishi va funktsiyasi. Buyrak loviya shzklida bo`lib, qorin bo`shligining bel qismyda, umurtka pogonasining ikki yonida joylashgan. Umurtqa pogonaeiga o`girilgan botiq tomoni buyrak darvozasi deyiladi. Buyrak darvozasi orqali siydik yo`li, qon va limfa tomirlari hamda nervlar o`tadi. Tashqi tomondan buyrak biriktiruvchi to`qimadan iborat yup-Qa parda bilan qoplangan. Kyosmada buyrak tashqi qoramtir Qizgish po`st qavatdan va ichki o^ish magiz qavatdan iborat ekanligini ko`rish mumkin. Mikroskopda qaralganida tashqi Qavatda qadsj. shaklidagi kapsulalarni ko`rish mumkin. Har Qaysi kapsula ikki qavat bo`lib joylashgan epiteliy hujay-ralaridan iborat. Uning ikkala ^avati o`rtasidagi bo`shliq Uzun va ingichka siydik naychalari bilan tutashgan. Siydik Naychalari devori ham bir qavatli epiteliydan iborat
Dezoksiribonuklein kislota —DNK.
Ribonuklen kislota-RNK
Tayancli so`zlar DNK, RNK, nuklein kislota, oukleoza, purin, pirimidin, adenin, guanin, timin, sitozin, uratsil, nukleotid, polinukleotid, riboza, dezoksiriboza, azotli asos, uglevodli asos, fosfat kislota qoldigi, reshshkatsiya, geu, aminoparin, guanin, aminooksipurin, adenozin trifosfat (ATF)r traiisport RNK, ribosomial RNK, informatsion RNK, DNK kodi, adaptorlik, metabolizm, anabolizm, katabolizm. Avtotrof, geterotrof, transformatsiya, gidroliz, aminokislotalar, reosiutez, NAD, FAD, Atsetil KoA.
DNK asosan A, G, 1D, va T sakdovchi dezoksiribonukleotid — lardan tashkil topgan. AYrirn viruslarda timinning OTnida uratsiluchrashi mumkin. SHuningdek, ba'zi DNK tarkibida oz mikdorda glyukoza va aminokislotalar qoldigi bo lishi mumkin. DNK barcha tirik organizmlarda va bir qancha viruslarda mayjud. U irsiyatning asosiy materialini saqlaydi va nasldan naslga o`tkazadi. DNK ning birlamchi tuzilmasi izchil joyiashgan dezoksiribonukleotidlardan iborat. Har bir qator bir zaujir hisoblansa, DNK molekulasi bir — birini o`ragan ikki zanjirdan iboral. Uning yo'gxonligi 2 nm ga teng. qo`sh spiraldagi qogshni asoslarning orasi 0,34 nmr bitga tola aylanish uzunligi 3,4 nm ni lashkil etadi. U 1.0 ta qo`sh asosni o`z ichiga oladi. DNK ning molekulyar massasi juda katta Butun holda ajratib olingan DNK ning molekulyar massasi yU'9 daltonga teng. qo`sh spiraldagi DNK molekuiasining diametri 1A (angstrem), uzunliga —197 daltongato`gyi keladi (1 dalton q 1 og b.). DNK ning bir mkm dagi uzunligi esa 2—106ga teng. Nukleozidlarning fosforli efirlari nukleotidlar debataladi.
DNK molekulasining uzuniigi 197 daiton. Bakteriofag t —DNK sining molekulyar massasi 2,2 — 2,7 107, ultratsentrifugalanganda 2,3 — 2,7—10'. Turli tabiiy manbalardan ajratib olingan DNK larning nukleotid tarkibini o`rganish riatijasida CHargaff qator qonunlarni anikdadi. Hozirgi vaqtda bu qonunlar CHargaff qoidasi deb ataladi. 1. DNK molekulasida purin asoslari,A va G molekulyar kontsentratsiyasining yig'inclis vaa., kontsentratsiyalari yig"indisiga teng Purin q piriinidin yoki q ITS K` T 2. Adeninning molyar kontsentratsiyasi timinnikiga, guaninning molyar kontsenlratsiyasi sitozinnikiga teng. 3. DNK zanjiridagi 6 — aminogunihli asoslar miqdori 6 — ketoguruhli asoslar miqdoriga teng. A va TS molyar kontsentratsiyalarining yigxindisi T molyar kontsentratsiyalari yigandisiga teng.
4. Guanin bilan sitozin molyar kontsentratsiyalari yigandisi adenin bilan timiiining (DNK molekulasida yoki RNK molekulasida) molyar kontsentratsivasidagi yigandisiga nisbatan turli manbalardagi nuklein kislotalarda turlicha bo`ladi. Bu spetsifikltsk koeffitsientiGI`TS koMnishda bo`ladi. AF;T(U)
yUksak o`simliklar va hayvonlarda DNK si A, T turga mansub bolib, ulardagi A, T juftlarning miqdori G — TS juftlarining miqdoridan nisbatan ko`pdir.
1—jonli tabiatdagl barcha DNK ana shu to`rtta nukleotiddan tuzilgan, 2—nukleotidlar birikiu, poliaiikleotid zanjirinihosil tsilishi DNK qo`sh spiralidagi zanjir o"zaro anlijja.ra.Uel, yani uning kimvviy tuzilishi bir—biriga qarama—qarshi. Birldagi bog yakkinchi zanjirda pirimidin asosi, aniqroq aytganda, A—iiing qarshisida T, G—ning qarshisida esa TS bo`lishi shart,zambumglarda, bakteriyalarda, suv o`tlarida G—TS mikdori 28 — 70% atrofida o`zgarib uiradi. Ularning DNK si ko`pincha G — TS ga mansubdir. Ularda nukleotidlar boglanishi 3' 5' tartibda, ya'ni fosfat kislota qoldigl bir va uning o`zida ikkita dezoksiriboza bilan fosfodiefir bog' orqali birikadi. DNK molekulasiga kiradigan azot asoslari Ar G, T, TS ularning o`zaro nisbati malum qoidaga bo`ysunadi. qo`shaloq spiral hosil bovlganida doimo bir zanjirdagi purin asosi qarshisicla unga mos fmkleotidlar joylashadi. Hozirgi vaqtda bakteriofag i:x!74 DNK sining birlamchi tuzilmasi toliq anikdangan. Undaga 5694 ta nukleotid malum tartibda joylashgan. DNK molekulasi A, G — TS juftlar hosil bolishini ta`minlaydi. DNK qo`sh spiralining tuzilishi sliaroitga qarab bir necha shaklda bolishi mumkin,
RNKdagi Ribonukleinlar o`zaro fosfodiefir buglar orqali birikkan. RNK — poiiriboiiukleotid xuddi DNK ga o`xshab, barcha tirik organizmlarda uchraydi. U iaqat DNK li viruslarda uchramaydi. Barcha tirik hujayraiarda uch xil RNK: Ribosomial RNK (r —RNK), informatsion RNK (i-RNK), Iransport RNK (t-RNK) lar uchraydi. RNK ning tarkibi va tuzilishi. RNK asosan UMF, TSMF va GMF lardan tashkil topgan. IJnda ham nukleotidlarning boglanishi DNK dagiga o`xshash, yaxni nukleotidlar o`zaro fosfodiefir boglar orqali birikkan. RNK ning DNK clari farqi, uglevod komponentlarida RNK da pentoza, riboza bolsa, DNK da — dezoksiribozadir. Uningnukleotidlari qatorida. ham farqlar bor. DNK molekulasidagi azotli asoslardan timin deyarli RNK inolekulalarida uchramaydi, uning o`rniga DNK molekulalarida bolmaydigan uratsil kiradi. Lekin, eng muhim farq — RNK molekulasida yakka zanjir bolsa, DNK molekulasida qo`shaloq zanjir boladi.
RNK asosan sitoplazmada, uning ko`p qismi ribosomalarda joylashgan. U ribosoina tuzilishini va shaklini belgalaydi va oqsil sintezi jarayonida ribosomalar bilan boglanadi va bir majmua shaklida ishlaydi.
Ribosomial RNK (r —RNK). Oqsil sintezida qatnashadi va
ribosomaning skeletini tuzadi. Prokariot va eukariot ribosomalarida
r —RNK larning bir necha xillari rnavjud. r— RNK lar hujayrada
umumiy RNK mikdorining 65 80% ini tashkil etadi. Molekulyar
massasi 35000 —1100000 ga teng. Tnrli organizmlardan ajratib olingan
ribosomalar tarkibida (5 sedimentar konstantasiga ko`ra) bir —
biridan farq qiladigan r —RNK turlari — 55, 5, 85, 165, 185, 235, 285 r —RNK lar topilgan. Ularning molekulyar massasi 0,35 x 106 — 1,8 x 106 atrpfida bodadi. Ular 120 - 6000 tagacha mononukleotidlardan Lashkii topgan. RNK skeletiga yaqin 50 xil oqsil molekulalari bitgama — bitta nialum tartibda tuzilib, ribosomani katta va kichik past birliklamii tuzadi. Oqsil sintezi jarayonida ribosomalarning mlorrnalsion RNK zanjirida aniq siljishlari, mexanik harakatlari r q RiNK moleku.lala.riga bogliq. Transport RNK (t — RNK). Hujayradagi RNK ning eng sodda turi — t-RNK. Hujayradagi mikdori jihatidan r — RNK dan keyingi o`rinda turadi. U umumiy RNK ning 10 - 18% ini iashkil etadi. Uning 60 dan ortiq turi malum. t —RNK lar tarkibida 75 — 85 ta nukleotidi bolib, molekulyar massasi 23000 -3GOOO atrofida boladi, t-RNK sitoplazrnada erigan holdauchraydi. Har birxujayrada, har bir aminokislotauchuu maxsus spetsiiik t —RNK mavjud. Hujayradagi t — RNK birlamchi tuzilishining ayrim qismlarreda nukleotidlar ko`sh asoslar tashkil qilib birikishi naljjasida «beda bargi» nomi bilan yuritiladigan ikkilainchi tuzilrna kelib chiqadi. Bu tuzilishda uchta halqa va qo`sh nukleotidlardan tashkil topgan uchta uchastka mavjud. Uning bir uchi iaollashgan aminokislotani biriktirishga moljaldanib aminotsil uclii deyiladi. YAna bir halqasida antikodon deb ataluvchi ucfila nukleotidning o`ziga xos qatori — triplet joylashgan. RNK o`zming antiikocioni bilan i —RNK matritsasidagi amshyukislota kodoiiiga koiriplemenlar boladi va shu tripletga birikadi. Hujayradagi t —RNK lar oqsil sintezi jarayonida faollashgan aminokislotani amijioLsiluchiga birikqarib olib, uni ribosomadagi maxsus joyga etkazadi va o`zi ribosomalar yuzasi bo`yicha tortilgan i — RNKning aniq kiciuk qisniiga komplementarlik asosida boglanadi. Hujayradagi t —RNK Sar tashuvchanlik vazifasini bajarishda oqsil molekulasining ma'ium joyiga o`rnashishni m —RNK dagi kod asosida amalga oshiradi va adaptorlik rolini o`ynaydi. Informatsion RNK (yoki i —RNK) o`zida DNK dan ko`chirib olgan axborotni sakdaydi, sintez jarayonida matritsa rolini o`ynaydi va m —RNK deb ham ataladi. Sinl.cz jarayonida i —RNK dagi nukleotidlarning birin —ketin kelishi aminokislotalarning oqsil sintezidagi birin — ketin kelishini beJgilaydi SHuningdek, i —RNK dagi nukleotidlar qatorining oqsil molck.iilasida.gi arninokislotalar qatoriga o`tishi, ya"ni nuklein kislotadag; axborotni tegishli aminokislotalar qatori shaklida amalga oshishi axborot o`q.iii.shl deb ataladi. i —RNK nukleotidlar SON1 ?5 - 3000 gacha bolib, molekulyar massasi 25000-100000D atrofida (0,5x106 va undan ortiq) boladi. i —RNK umumiy RNK ning 5% ini tashkil etadi. U sitoplazma va yadroda uchraydi. RNK turi juda ko`p. Har bir i — RNK turiga maxsus oqsil (polipeptid zanjir) to`g"ri keladi. SHuningdek, yadroda. har xil yuqori molekulali RNK (i —RNK) lar uchraydi. Ularning ayrimlaridan yuqorida ko`rsatilgan RNK turlari hosil ooladi. Viraslarning RNK si alohida guruhni tashkil etadi va hiijayra RNK sician farq qiladi. Uning molekulyar massasi katga bo`lib, kichik inolekulali DNK ga yaqinlashadi —genetik RNK deb ataladi (106 -107 dan ortiq boladi). RNK larnibir —biridan ajfalishda ul!;ralsentri — fugalash, elektroforez,xromatografiya va boshqa usulJardau foydalaniladi. 3LNKning birlamchi tuziJinasi: 3', 5' bog" turi bo`yicha dNK monomerlari larkibida A, G, T va U(uratsil) uglevodlarda,
dezoksiriboza va N3RO4 da topilgan. Ko`rsatilgan azot asoslaridan
tashqari, DNK da ko`p mikdorda 5— metilsitozin, 6 — megaladenin va boshqaxildagi inetallashgan birikmalar uchraydi. LNK ning
ikkilamchi tuziLiu.isi 3', 5' bog' turi bo`yicha birikkan mononukleotidlardaii iborat. ON (gidroksid) dan biri 1 ta
mononukleotid ning dezoksiribozasidagi uglerod atomi bilan birikkan N3RO4 ga ikkilamchi bog'da inoiK)imkleotidnmg uglevodidagi
3—uglerod atomiga tcgishli gidroksid guruxlarining hisobiga hosil boladi. DNK moielculasi 2 ipli parallel spiraldan iborat. DNK molekulasining kkilatTLchiluzLiiiiauchastkasida azot asoslari komplementarligi va loslodiefir boglarning o`zaro boglanishi mavjud.
ATF, NA.D - NADF. DNK ning moleKiilalariddgi nukieotidlar barcha xujayralarda erkin holda ham uchcashi mumkin. Nukleotidlar tarkibida fosfat kislota qoldiga bo iishi inunosaball bilan, ularning eritmasi ancha kuchli kislotali xossaga ega. SHuning uchun ular ba'zan kislotalar sifatida nomlanadi. Masalari: adenozinmonofosfat —adenilat kislota, guanozin. — monofosiat guanilat kislota va hokazo. SHuningdek, hujayralarda tsiklik 3', 5' — adenilat va tsiklik — 3', 5' — guanilat kislotaiar achraydi. Buiar biologik faol moddalar bolib, metabolitik jarayohua inuhim rol o`ynaydi. Nukleozidmonofosfatlar hujayrada NDF, NTF shaklida bo'hb, NDF, NTF lar hujayrada ikki valengli metallionlari bilan uyguijtashgan holda uchraydi. Ularda fosfat kislota qoldikdari. 5' S ga binkkan. Nukleozidfosfatlarning 2 — va 3— fosfat guruhdari rnakroergik bogga ega bolib, ularning energiya ajralishi bilan (7 — 8 kkal F mol) inv [mkleozidiosfatlar tarkibidagi azot asosining idagicha belgilanadi:
Ribonukleozid mom. Adenin AMF, ADF, GuamnGMF, GDF, SitozinTSMF, TSL
Uratsil UMF, TDF, TiminTMF, TDF, ' mono — , di — , fosfatlar. Dezoksiribonukle
d, AMF, ADFr ATF d, GMF, GDF, GTF. d, TSMF, TSDF, TSTF, d, UMFr UDF, UTF.
d, TMF, TDF, TTF.
DNK asosan yadroda, sitoplazmada 0,1—0,2% bor. DNK mitoxondriya, xloroplast, kinetoplast (bir hujaymli organizm) larda ham uchraydi. ipsinion oiodda 260 nm maksimal yutilish
DNKning suvdagi xossalari.
Spirt, ketonla,tasirida DNK molekulasi Suvda yaxshi erinu,
ga cftadi. qizdirilsa tuzilishi buziladi, 80 — 90° S
spektriga ega. denaturatsiya holda suyuqlanadi. Spiralninghar biruzunligi 0,34 nm, 11 ta asos to`gfrinm boladi.
Ular hujayra nafas oksidlanishda nuitn oqsillar — gastonh bilan boglanib,shida N2 va 1 ni sitoxromlarga etkazib beradi,
HUJAYRADAGI MODDALAR VA ENERGIYA ALMASHINUVI
Tayanch so"zlar Anabolizm, ATF, makroergik boglar, glikoliz. Energiyaga boy boglar, ATF, avtotrof, geterotrof, miksotrof, aerob, anaerob, dissimilyatsiya, assimilyatsiya, metabolitlar. Atsetil KoA, pirofosfat, ADF, nafas olish koeffitsienti, yog" kislotalar, NADN2, NADF, Krebs tsikli, UKTS, limon kislota tsikli, uglevodlar, yoglar, nukleotidlar, uglevodlar.
Moddalar almashinuvi natijasida ovqat bilan birgalikda iste`mol qilinadigan moddalar hujayraning o"z moddalari va tuzilmalariga aylanadi. Bundan tashqari, organizm tashqi ish bajarishi uchun kerak bolgan energaya bilan ta`minlanadi. Organizmda moddalar uzluksiz oqim bolib o`tib turadi va bu oqimning to`xtashi hayot to`xtadi degan gap. Tirik organizmlarning hayoti tashqi muhitdan uzluksiz ravishda murakkab va sodda moddalarni oziqa tariqasida qabul qilishi, ularni o`zlashtirish, qayta foydalanilmaydigan moddalarni tashqariga chiqarib turishi moddalar almashinuvi deb ataladi. Moddalar almashinuvi metabolizm, tirik organizmlarning hayoti uchun kechadigan fundamental kimyoviy, shuniitdek fizik reaktsiyalarning yig"indisidir. U asosan ikki yo`nalishda o`tadigan reaktsiyalar yig"indisidan tashkil topgan. Biri anabolitik reaktsiyalar — anabolizm bolib, sintetik yasarayonlarni o`z ichiga oladi. Bu jarayonda tabiiy muhitdan olingan oziq moddalar organizm komponentlarining sintezida qurilish materiali bo`lib xizmat qiladi (assimilyatsiya).
Ikkinchi yo`nalish — katabolizm, katabolitik jarayonlardan iborat bolib, parchalanish, achish va energiya ajraladigan oksidlanish reaktsiyalarini o`z ichiga oladi. Tirik organizmlarning barcha tarkibiy qismlari doimo to`xtovsiz parchalanib, yana qaytadan sintezlanib turadi. Moddalar almashinuvi jarayonida anabojitik va katabolitik reaktsiyalar malum joyda va malum suratda o`z — o`zini idora qilish asosida bexato o`tib turadi. Tashqi muhitdan qabul qilinadigan moddalar kimyoviy tabiatiga ko"ra, hujayra tarkibiga kiradigan moddalarga juda o`xshash. Ularning barchasi o`simlik va hayvonlar mahsulotlaridir, lekin hujayra ichidagi biopolimerlar ancha ulardan farq qiladi. Moddalar almashinuvining asosiy ma`nosi oziqa sifatidatashqaridan qabul qilinadigan birikmalardan o`zining maxsus molekulalarini, o`z tanasining komponentlarini tuzish demakdir. Har bir turning o`z oqsillari bolganligi tufayli yot oqsillar bevosita ularning o`rnini bosa olmaydi. Oziq bilan qabul qilingan oqeillar, nuklein kislotalar, qisman murakkab lipidlar, oxz tarkibiy qismlariga parchalanishi zarur. Oqsil bolgan sodda molekulalar aminokislotalar, nukleotidlar xujayra tarkibiy qismlari komponentlari tarkibiy qismlariga parchalanishi zarur.
Bunday jarayonlar moddalar almashinuvi deb ataladi va energiya almashinuvini ham o`z ichiga oladi. CHunki organizmda kechadigan har qanday harakat, har bir yangi molekulalarning sintezlanishi, yaratilishi energiya sarflanishini talab qiladi. Hujayra yadrosi, membranasi va boshqa organellalarning sintezlanishi, tuzilishi doimo energiya sarflanishi bilan kechadi. Hujayraning energiyaga bo`lgan ehtiyoji, ovqat bilan qabul qilingan moddalarning garchalanishiga, tola oksqdlanib SO2, N O ga aylanishi vaureat kislota kabi moddalar, chiqindilar sifatida tashqariga cliiqarilishidan iborat. Hujayrada moddalar almashinuvi davomida ovqat modda molekulalaridagi boglangan kimyoviy energiya hujayrada iste`mol qilinishga moslashgan ATF ning energiyaga boy fosfat boglariga aylanadi, ya"ni bu jarayonda energiya shakliningo`zgarishi, transformatsiyasi kuzatiladi. Tirik organizmlar ovqatlanish xiliga ko`ra avtotrof, geterotrof, miksotrof, xemotroflarga bolinadi. Avtotroflarga sodda anorganik birikmalar: uglerod (IV) oksqdi, ammoniy nitratva sulfidlardan foydalanadigan organizmlar kiradi. Birinchi navbatda bunday organizmlarga havodan SO2 nio`zlapggaradiganyashilo`simliklar kiradi. Ular organik moddalarni sintezlovchilardir, masalan:
Bunda organik modda — glyukoza hosil boladi. Organik moddalarning ttosil bolishi avtotroflar bilan bogliq.
Geterotroflarga uglerod va tayyor organik birikmalarni parchalovchilar, ya'ni odam, hayvonlar va | aksariyat mikroorganizmlar kiradi. Tayyor organik birikma parchalanishi boradi.
S6N12O6 ` 6O2 —6SO2 K 6N2O K, 2872 kJFmol Biosintez Fermentlar molekulalari hujayraning ichki tuzilmasida mitoxondriyalar va endoplazmatik to`r membranalarida kafel yopishtirilgandek joylashtirilgan hujayra konveyerlari bolib unda, reaktsiyalar aniq boradi. Hujayrada boradigan moddalarning sintezlanishi— | biosintez deb ataladi.
Hujayrada barcha fermentativ reaktsiyalarning yigindisi — moddalar va energiya almashinuvi deyiladi. Biosintez reaktsiyalarining yigindisi — plastik almashinuv deyiladi (assimilyatsiya). Parchalanish reaktsiyalarining yigindisi — energiya almashinuvi deyiladi. Oziqlanish: avtotrof, geterotrof, xemotrof, miksotrof usulqda boladi. Oraliq xossasi bolgan moddalar metabolitlar deyiladi. Moddalar almashinuvi jarayonida barcha tirik organizmlarda kimyoviy reaktsiyalar natijasida, fiziologik funktsiyalarda zarur shaklga aylanishda oksidlanish asosiy o`riii egallaydi. Hujayrada har qanday jarayonning o`z o`rni bor. Masalan, oqsil sintezi ribosomalarda,energiya transformatsiyasi va ATF sintezi mitoxondriyada, nuklein kislotalar sintezi yadroda, ko`plab parchalanish hujayraning sitoplazmasida o`tadi. Barcha jarayonlar shu jihatidan chegaralangan. lirik molekulalarning oz tarkibiy qismlariga parchalashshsh— Oziq moddalar — oqsillar, yoglar, uglevodlar, lipid va nuklein kislotalar metabolik jarayonlarga kirishi uchun, avvalo, hujayra ichiga kirishi zarur. Biomolekulalar murakkab moddalar, yirik molekula bolganligi uchun hujayra membranasidan so`rilib keta olmaydi. Birinchi bosqichda ovqat hazm qilish yollarida gidrolitik fermentlar ta`sirida suvni biriktirib, o`z tarkibiy qismlariga parchalanadi. Oqsillar gidrolizlanganda aminokislotalar, polisaxaridlar parchalanganda monosaxaridlar, yoglar gidrolizlanganda glitserin va yog" kislotalar hosil bo`ladi. Bunday parchalanishda energiyaning o`zgarishi unchalik katta ahamiyatga ega emas, chunki ajralib chiqqan komponentlar boshlangich yirik molekulalarning qayta sintezi uchun iste`mol qilinishi mumkin.