Xalq og'zaki ijodida mifologik obrazlaming talqinini o'rganish, asoslash

2-mavzu. Xalq og‘zaki ijodida mifologik obrazlaming badiiy talqini. U.Jo‘raqulov «Mif va badiiy ijod» (Hududsiz jilva)., J.Eshonqul «Mif va badiiy tafakkur ».
Reja:

1. 
   Xalq og'zaki ijodida mifologik obrazlaming talqinini o'rganish, asoslash.
   
2. 
   U.Jo‘raqulovning « Mif va badiiy ijod »
   
3. 
   J.Eshonqulning «Mlf va badiiy tafakkur» tadqiqotlari asosida mif va mifologik obrazlar haqida nazariy ma’lumotlami o‘rganish va tahlil qilish.
   

Miflar folklordagi dastlabki ijod namunalari bo’lgani uchun juda sodda shaklda, qisqa hajmda yaratilgan. Ularda ibtidoiy insonlarning borliq, olam jumboqlari, tabiat va koinot sirlarini bilishga mtilishi, bu boradagi ilk tasavvurlari va xulosalari, xudolar, pahlavonlar, o ’simliklar va hayvonlar olami, ayrim narsalarning paydo bo’lishi haqidagi qarashlari o ’z ifodasini topgan. Mitlarda olam va uning yaralishi, boshqarilishi haqidagi ilk tushunchalar xayoliy uydirma orqali bayon ctilgan. Real voqca-hodisalarning qandav yuz bcrishim hali tushunib etmagan, ongi juda past b o ’lgan ibtidoiy inson ularni tangri-m a’budlar haqidagi qarashlari, tasaw ur-tushunchalari asosida talqin qilgan. Shu tariqa miflar og'zaki ijod mahsuliga aylangan. Ular tarkibidagi epik motivlar og'izdan-og'izga k o ’chib, yangi-yangi miflar yuzaga kclishiga zamin yaratgan. Bora-bora ular afsona, crtak, doston singari janriar syujetidan ham o'rin olgan.

Mavzu doirasi, asosan, olamning, osmon jismlarining, odamning yaralishi, tabiat hodisalarining qanday yuz berishi, ularning tangrilar tomonidan boshqarilishi izohidan iborat bo’lgan mitlarda turli ma’budlar obrazining keltirilishi, samo yoritgichlari hamda tabiatdagi stixiyali kuchlaming jonlantirilishi tufayli muayyan darajada badiiylik borligidan nishona beradi. Shu ma’noda ular xalq og'zaki poetik ijodi janrlaridan biri hisoblanishiga asos b o ’ladi. Mitlarda talqin va tasvir fantastika, xayoliy uydirma, badiiy to ’qimaga asoslanadi. Lekin ularda badiiy to’qima ongsiz keehgan.
Miflar vaqt belgisi jihatidan hamisha olis o ’tmishga borib taqaladi. Ularda tasvirlangan voqeiik vaqt (zamon) e ’tiboriga ko 'ra faqat o ’tmishga daxldordir. Mifda bayon qilmayotgan voqeaning nihoyatda qadimiy o ’trnishda bo’Iib o’tganligiga alohida urg'u beriladi.
O’zbck miflari syujct tarkibini turkiy va boshqa xalqlar mifologiyasi bilan bog'liq k o ’plab qadimiy motivlar tashkil etadi.
Shunga ko’ra, ularning mazmun-mundarijasi rang-baranglik kasb ctadi. Deyarli barcha miflarning syujeti biryoki ikki epizoddan iborat bo’ladi. Syujct voqealari ko’pincha tugundan boshlanadi. Miflar, asosan, eng qadimgi davr folklorining ilk bosqichida yaratilgan. Shuning uchun ular qadimgi davr folklori tizimidan o ’rin egallagan.
Jahon xalqlari folklorida miflar alohida o ’rin tutadi. A y n iq sajah o n antik adabiyotmi o ’rganishda mifologiya muhim vosita vazifasini o’taydi. Ncgaki, antik adabiyot mifologiya asosida yuzaga kclgan. Shuni e ’tiborga olib, rus adibi M.Gorkiy “adabiyotning boshi - folklor”, “mifologiya xalq badiiy faoliyatining alohida badiiy ustqurmasi” ckanini alohida ta ’kidlaydi.
Mif yaxlit jan r sifatida og'zaki ijodga mansub nasriy asarlar tizimida to ’liq holda saqlanib qolmagan. Faqat epos, crtak, afsona, q o ’shiq, topishmoq, marosim folklori, irim-sirimlar va turli ishonchlar bilan bog'liq aytimiar tarkibida ayrim mifologik syujct elementlari uchraydi, xolos. Ana shu m if qoldiqlarini, mifonim va mifologemalarni o ’rganish uchun muhim zamin vazifasini o ’taydi.
G 'arb va Sharqning o ’z mifologiyasi b o ’lsa-da, ular bir-biridan keskin farq qilmaydi. Hatto grek mifologiyasi bilan Markaziy Osiyo xalqlarining islomga qadar bo’lgan miflari o ’rtasida o ’xshashliklar borligi aniqlangan.
Umuman, har ikki mintaqa folklori va adabiyoti uchun mushtarak hodisa bu mifologiya, asotirlar zaminida badiiy adabiyot namunalarining yaratilganligidir. Bir s o ’z bilan aytganda, miflar qadim adabiyotning shakllanishi uchun katta zamin bo'lgan. Ko’p xudolilik talqini asosida yaratilgan yunon mifologiyasida
Uran ilk xudo, Geya undan keyingisi sifatida tasvirlanadi. Ulaming birlashuvidan Kron, Okean, Reylar tug'iladi. Kron bilan Peya birlashuvidan yana boshqa xudo avlodlari yuzaga kcladi. Zcvs ulardan bino bo’Iib, katta
bo ’lgach, otasini taxtdan tushiradi va uning taxtini egallaydi. Olimp to g 'id a yashovchi xudolaming Xudosi bo’lib olgan Zevs o ’z hukmroniigiga qarshi chiqqan xudolami ayovsiz jazolaydi.
Hokimiyatni qattiq q o 'iiik bilan boshqaradi. Tabiatning Chaqmoq,
Bulut kabi hodisalarini boshqargan osmon ilohi Zevs dunyoda tartib o'rnatishga uringan. U titanlar o ’miga Zevs saltanatini bunyod qilgan. Yunon miflarida yerda dastlab dahshatli mahluqlar: devlar, bahaybat ilonlar, gigantlar, kattaligi tog'day
yuz-qo’lliklar, pcshonast o’rtasida bo’rtma chaqchaygan ko’zi bur vahshiy kikiop (stiklop)lar, yer va osmonning dahshatli bolalari - qudratli titanlar yashagani hikoya qiiinadi. Yunonlar gigantlar va titanlar obrazida tabiatning yovuz kuchlanni gavdalantirganiar.
Antik adabiyotda miioddati ilgarigi XII asrda s o ’qir ijodkor Gomer tomonidan yaratiigan «Iliada» va «Odisseya» dostonlarida mifik obrazlar silsilasi alohida
o ’rin tutadi.
O’qish uchun adabiyotlar:

1. 
   Jabbor Eshonqulning «Mlf va badiiy tafakkur» kitobi
   
2. 
   Mifologiya kitobini o’qish