Xalq pedagogikasida ota-ona va farzandlar tarbiyasi

Xalq pedagogikasida ota-ona va farzandlar tarbiyasi

Xalq pedagogikasida ota-ona va farzandlar tarbiyasi.

O’zbek xalq pedagogikasida bolalar ijobiy fazilatlarini shakllantirish uchun ota – ona, opa – singil, aka-uka , bobo buvilarga nisbatan mehr muhabbat hissini tarbiyalash zarurligiga amal qilingani ko’rinadi. Agar ota-ona bolaga mehr –muhabbat hissini singdirmasa u kelajakda yomon oqibatlargaolib kelishi rivoyat afsonalarda aytib o’tilgan. Bola tug’ulganda onasi unga alla aytishi unda bolasiga nisbatan o’z orzu-umidlarini kas ettirishi ham xalq pedagogikasi namunasi hisoblanadi. Bola katta bo’lgach otasi unga ota-bobolaridan meros bo’lib qolgan hunarni bolasiga o’rgatishi qadimgi an’analarimizni hozirga qadar yetib kelganligini ko’rishimiz mumkin. Xalq pedagogikasida tarbiya vositasi hisoblangan maqollar ham mavjud: “otang o’tirgan uyning tomiga chiqma” bu maqol bizning vujudimizga singib ketgan.
Zargarlik san’ati tarixi, zargarlik buyumlari.
Zargarlik — badiiy hunarmandlik soxasi; oltin, kumush, mis, qalay kabi rangli metallardan zebziynat buyumlari (taqinchoqlar), bezak buyumlari yasash kasbi. Zargarlar bezak buyumlari tayyorlashda quyish, bolgʻalab (zarb berib) yasash, hallash (oltin va kumush suvi yuritish), oʻyib yoki boʻrttirib naqsh yasash, bosma, zigʻirak, sovotkori, qolipaki, shabaka kabi usullardan keng foydalanadi. Qimmatbaho toshlar (gavhar, feruza, dur, hatsik va b.)ga ishlov berib, 3. buyumlari (bargak, bibishak, bilaguzuk, bozuband, bozgardon, boldok, buloqi, boʻyintumor, gajak, duotuzi, jevak, jigʻa, zarkokil, zebigar Alisher Navoiyning "Hamsa" asariga ishlangan zarvaraq (Hirot, 1492—93 yillar; xattotSultonali Mashhadiy, muzahhib Mavlono Yoriy. Sankt-Peterburg Davlat xalq kutubxonasi qoʻlyozmalar fondida saqlanadi).
Zargarlik: tillaqosh (Toshkent, 1880 yil); Dalvarzintepadan topilgan boʻyin taqinchogʻi (pektoral, mil. av. 1-asr) don, zulf, isirgʻa, kokil, oyboldoq, osmatuzi, sanchok, tavq, tilla bargak, tilla tuzi, tillaqosh, turunj, uzuk, shokila, qashqarboldoq, halqa kabi) yaratilgan.
Arxeologik topilmalar 3. qadimdan mavjudligini koʻrsatadi. Qad. Misr, Yunoniston, Eron, Xitoy zargarlari 3. buyumlari tayyorlashda marjon, nefrit, kahrabo va b.dan keng foydalangan. Yevropada, ayniqsa, roman va gotika davrida (12—15 asrlar) 3. sanʼati yuksak pogʻonaga koʻtarilgan, Z.ning yangi usul va uslublari vujudga kelgan. OʻzRningkoʻpgina muzeylarida saklanayotgan topilmalar respublika hududida (YunonBaqtriya podsholigi, mil. av. 3—2-asr; Qad. Xorazm, asosan, mil. av. 1ming yillik oʻrtalaridan mil. 8-asr gacha) 3. rivoj topganini koʻrsatadi. Buxoro, Samarqand, Toshkent, Xiva, Qoʻqon, Shahrisabz va b. shaharlarda 3. rivojlangan. 19-asr oxiri 20-asr boshida oʻziga xos ishlanishi, shakli, bezaklari, xususiyatlari bilan birbiridan farq qilgan xilmaxil 3. buyumlari keng tarqalgan, ziynat buyumlari toʻplamlari vujudga kelgan. Asrlar osha avloddanavlodga oʻtib kelayotgan 3. sanʼati 20 -asr boshlarida inkirozga yuz tutdi, xalq ustalarining soni qisqara boshladi. Ustalarga qimmatbaho xom ashyolardan foydalanishga yoʻl qoʻyilmadi. 3. fkalarida ijod qilgan ustazargarlar ish jarayonida astasekinlik bilan mavjud anʼanalardan yiroqlasha bordilar. Natijada ular tomonidan ishlab chiqarilgan buyumlarning shaklishamoyili oʻzgarib "eklektik" manzarani yuzaga keltirdi va baʼzi anʼanalarni butkul yoʻqolishiga olib keddi. Oʻzbekiston mustaqillikka erishgandan soʻng 3. sanʼati jonlandi. Qimmatbaho metall materiallardan foydalanishga imkon yaratildi.

2- topshiriq

1a
2b
3b
4v
5g
] Naqqoshlik maktablari.

Xiva, Qо‘qon, Buxoro xonliklari davrida xalq amaliy san’ati ustalari shu shaharlarga yig‘ila boshladilar. XIX_asr arxitektura yodgorliklarni kuzatsak, ular bir xil uslubda yaratilganligini kо‘ramiz. Chunki о‘sha vaqtlari naqqoshlar ish axtarib boshqa shaharlarga borar edilar yoki buyurtma bо‘yicha boshqa shaharlarga borib binolarni bezatar edilar. Kо‘pincha Farg‘ona va Buxoro naqqoshlari Samarqand, Qо‘qon, Marg‘ilon ustalari Toshkentga kelib kо‘pgina binolarni bezar edilar. Bu esa naqqoshlik maktablarining yanada rivojlanishiga о‘ziga xos kompozitsiyalarning yaratilishiga, ranglar majmuasini yanada boyitishda juda katta rol о‘ynadi. Lekin bu naqshlar bir-biriga о‘xshasada har bir shahar va har bir ustaning о‘ziga xos rang majmuasi, koloriti, uslubi, kompozitsiyasi jihatidan farq qiladi.