Xalqaro huquq

Nazo rat savollari:
1. Xalqaro huquq bilan qanday munosabatlar tartibga solinadi?

3. 
   Xalqaro hamjamiyat deganda nima tushuniladi? Qanday tuzilmalar xalqaro hamjamiyat subyektlari hisoblanadi?
   
4. 
   Xalqaro ommaviy huquq va xalqaro xususiy huquq o'rtasida qanday bog'liqlik mavjud?
   

8. 
   Xalqaro huquq va diplomatiya (tashqi aloqalar huquqi) o'rtasida qanday aloqa mavjud?
   
9. 
   Xalqaro huquq va qiyosiy huquqshunoslik o'rtasida qanday bog'liqlik mavjud?
   

12. 
    Xalqaro ommaviy huquqning qaysi sohalari yangi paydo bo'lgan sohalar hisoblanadi?
    

Tavsiya etiladigan adabiyotlar:

1. 
   Каримов И.A. Хавфсизлик ва баркарор тараққиёт йўли^а. Т. 6. — Т.: Ўабекистон, 1997.
   
2. 
   Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: Хавфсизликка тахдид, барқзрорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. - Т.: Ўзбекистон. 1997.
   
3. 
   Каримов И.А. Ўзбекистон Республикаси Биринчи Президента Ислой Каримовнинг БМТ саммита Мингйиллик ривожланиш мақсадларига багишланган ялпи мажлисидаги нутқи / Халқ сўзи. - 2010.—21 сентябрь.
   
4. 
   Каримов И.А. Мамлакатимизда демократах ислоҳотларни янада чукурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси: Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Конунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги маъруза// 2010 йил 12 ноябрь-Т.: Ўзбекистон. 2010.
   
5. 
   Биринчи Президент И.Каримовнинг Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги маърузаси. Халқ сўзи. —2015. -24 январь. —№ 16 (6199).
   
6. 
   O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.Karimovning Shanxay hamkorlik tashkiloti Davlat rahbarlari kengashi majlisi yakunlari bo'yicha brififigda so‘zlagan nutqi/7 2016-yil 30-iyun. http://press- service.uz/uz/news/5291/
   
7. 
   0‘zbekiston Respubiikasining Konstitutsiyasi. - T.: O'zbekiston, 2014.
   
8. 
   2012-yil 10-sentabrdagi O‘RQ - 330-sonli 0‘zbekiston Respublikasi Qonuni bilan tasdiqlangan O'zbekiston Respublikasi Tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasi. Oliy Majlis palatalarining axborotnomasi. - 2012. - № 9/1 (1437).
   
9. 
   BMTNizomi. 1945-yil. http://www.un.org/
   
10. 
    Odilqoriev X.T., Ochilov B.E. Hozirgi zamon xalqaro huquqi (Xalqaro ommaviy huquq). Darslik. -T., 2002.
    
11. 
    Lukashuk 1.1., Saidov A.X. Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari// Darslik. - T.: Adolat, 2006.
    
12. 
    Malcolm N. Shaw. International law. Sixth edition. Cambridge University Press. — New York, 2008.
    

II BOB. XALQARO HUQUQ NORMALARI VA MANBALARI
Xalqaro huquq normalari. Xalqaro huquq manbaalari tushunchasi. Xalqaro odatlar. Xalqaro shartnomalar. Madaniyatli niillatlar tomonidan tan olingan xalqaro huquqning umumiy prinsiplari. Sud qarorlari. Xalqaro- huquqiy ta’limot (doktrina).
Xalqaro huquq normalari
Huquq sohasida shakl alohida ahamiyatga ega. Qadimgi Rimda shunday deyilardi: forma legalis forma essentialis (yuridik shakl muhim). Agarda xalqaro huquqni uning tartibga solayotgan munosabatlari bilan o'zaro aloqasini ko'radigan bo'lsak, unda u davlatlararo munosabatlarning yuridik shakli sifatida yaqqol namoyon bo‘ladi. O‘zining nisbatan mustaqilligi (o'ziga xosligini) imkoniyatidan kelib chiqib ushbu shakl davlatlararo munosabatlarga tartibga soluvchi ta’simi ko'rsatadi⁵.
Xalqaro huquq norniasi — bu subyektlaming kelishuvi asosida yaratilgan, ular uchun huquq va majburiyatlarni o'rnatuvchi rasiniy qat'iy qoida bo*lib, uni amalga oshirish yuridik mexanizm bilan ta’minlanadi.
Norma so‘zi lotin tilidan tarjima qilinganda qoida, yetakchi, asosiy qonun, namuna degan ma’nolami bildiradi. Norma xalqaro huquq binosini qurish uchun ishlatiladigan g‘isht bo‘lib xizmat qiladi. Uning alohida jihati huquqiy tizim elementlari ekanligi bilan belgilanadi. Xalqaro huquq normasi deganda davlatlar, boshqa xalqaro huquqning subyektlari tomonidan yuridik jihatdan muqarrar sifatda tan olingan axloq (yurish- turish) qoidalari tushuniladi. Xalqaro huquq normalarini, masalan. xalqaro huquq subyektlarining o'zaro munosabatlari davomida ham rioya etiladigan odatlardan farqlash lozim. Agar xalqaro huquqiy normalar- bu yuridik jihatdan majburiy bo'lgan qoidalar bo'lsa, odatlar yuridik majburlikdan mahrum boMganidir. Xalqaro huquqiy normaiami buzish xalqaro-huquqiy javobgarlikni keltirib chiqaradi, odat normalarini buzish esa bunday javobgarlikni keltirmaydi.
Xalqaro huquq normalarining maznuini davlatlar, boshqa xalqaro huquqning subyektlarining huquq va majburiyatlarini tashkil qiladi. O‘zaro munosabatlarga kirishgan xalqaro huquqning subyektlari o‘z huquqlarini amalga oshiradilar hamda xalqaro liuquqiy normalardao’matilgan majburiyatlarga ham ega bo'ladilar,
Xalqaro huquqiy norma mazmun mohiyatidan keiib chiqqan holda xalqaro huquq subyektlari o'zlarining xatti-harakatlari va xalqaro huquqning boshqa subyektlarining munosib barakatlari haqida o'ylab ko'radilar. Shu bilar. birga, xalqaro huquqiy normalar xalqaro munosbatlar ishtirokchilarining xatti-harakatlarini tartibga soladi, ya’ni subyektlarning o'zaro munosabatlarini tartibga soluvchi rolni bajaradi. Xalqaro munosabatlar tartibga solingan xalqaro-huquqiy normalar bilan birgalikda xalqaro-huquqiy xarakterga ega bo'ladi. Xalqaro huquq subyektlari u yoki bu xalqaro-huquqiy munosabatlarda ishtirok etish bilan birga ular o‘zlarining huquq va majburiyatlarini amalga oshiradilar.
Shu bilan birga, quyidagi jihat e’tiborga molik: shakllanayotgan butundunyo huquqiy kompleksining tarkibiy qismi bo‘lgan xalqaro huquq davlatlarning huquqiy tizimlarini, ya’ni davlatning ichki, milliy huquqiy tizimlarini o^:z ichiga oladi. Bunda shunday nuqtayi nazar ta’kidlanadiki, xalqaro huquqning ma’lum bir normalarining o‘zaro muvofiqlashuv va munosabatlar doirasida tartibga solishdagi ishtiroki. albatta, davlatning huquqiy tizimi sohasida ham bevosita qo’llaniladi'.
Mazkur masala shundan dalolat ' beradiki, xalqaro huquq normalarining nafaqat davlatlararo friunosabatlar qoidalari sifatida tavsiflanadi, balki ulaming o‘z yurisdiksiyalari doirasidagi o‘zaro kelishtiv asosida qabul qilgan eng maqbul harakatlar qoidalari sifatida, shuningdek davlatlarning umumiy manfaatlari asosida boshqa subyektlarning maqomi va faoliyatiga taalluqli qoidalar sifatida tavsiflanadi.
Xalqaro huquq normalari — bu davlatlar va boshqa subyektlarning faoliyati va o‘zaro munosabatlarining umiimmajburiy qoidalari hisoblanadi.
Xalqaro huquqiy normalaming o'ziga xos xususiyati va tizimi uning tuzilishiga bog’liq, ko'pgina normalar faqat dispozitsiyadan iborat, sanksiyalar esa tizim asosida belgilanadi. Konkret sanksiya normalari qonun buziiish hoiatlarida alohida shartnomalarda mustahkamlanadi.
Malcolm D.Evans fikriga ko'ra, an’anaviy xalqaro huquqqa asosan ikkj turdagi xalqaro huquqiy manbalar mavjud. Bular xalqaro huquqning moddiy va rasmiy manbalaridir. Moddiy manba qoidalar aks etadigan hujjat hisoblanadi. Bularga shartnomalar, BMT Bosh Assambleyasining rezolyutsiyalari, Birlashgan Millatlar Xalqaro huquq komissiyasining takliflari va boshqa shu kabi hujjatlar kiritilishi mumkin.
Xalqaro huquqning rasmiy manbasi esa daviatlar lomonidan huquqiy norma sifatida tan olingan qoidalar hisoblanadi. Xususan, Xalqaro Sud Statutining 38-moddasida aks etgan manbalar rasmiy manbalarga misol bo‘la oladi⁶.
Xalqaro huquq normalari, avvalo, xalqaro huquq subyektlarining roziligi biian yaratiladi. Rozilikni izhor etish shakli huquqni yaratish jarayoni kabi turlicha bo'lishi mumkin. Rozilik berish tinch kelishuv tarzida bo'lishi mumkin.
Xalqaro-huquqiy normalar o'zining mazmun va shakliga ko'ra bir xil emas. Ularni quyidagicha asoslarga muvofiq tasniflash mumkin:

1. 
   Yuridik kuchi ho'yicha: