Xalqaro Nordik Universiteti Tadjibayeva Nargiza Xolmatjanovna

Yoshi 
Mutloq miqdori (g) 
Nisbiy miqdor (g/kg) 
Emizikli davr 
113 
13-14 
1-3 yosh 
193 
15-16 
4-7 yosh 
287 
13-14 
8-13 yosh 
370 
10-11 
Katta yoshdagi 
400 
Bolalar ovqatlanish ratsionidagi uglevodlar zimmasiga to’g’ri keluvchi ulush ko’p 
jihatdan ularning yoshiga bog’liq. Bola hayotining birinchi yilida kaloriyaga bo’lgan 
ehtiyojni qoplovchi uglevodlar miqdori 40 % ni tashkil etadi. Bir yoshdan so’ng u 60 % 
gacha ortadi. 
Uglevodlar organizmda aerob va anaerob yo’l bilan parchalanadi. Chaqaloq va 
murg’ak bolalar to’qimalarida anaerob parchalanish yuqori tezlikka ega. O’sish 
jarayonida glikoliz sekinlashadi. Faqat ba’zi to’qimalarda, masalan, skelet muskullarida 
anaerob parchalanish yuqoriligicha qolaveradi. Aerob jarayonlarda hammadan avval 
pentoz sikl faollashadi. Bu siklda ishtirok etadigan fermentlar faolligi bola hayotining 
ikkinchi haftasida orta boshlaydi 
Bola tug’ilganidan keyin bir necha soat o’tgach, homiladorlikning oxirgi oylarida jigarda 
to’plangan glikogen parchalanib, qonga o’tadi va organizmning energiya sarfini 
qoplashga ishlatiladi. Tug’ilish oldida turgan homila jigarida glikogen konsetratsiyasi 10 
% ga yaqin bo’lsa, 1 kunlik chaqaloqda 1 % ni tashkil qiladi, muskullarda esa 3 % dan 
ortmaydi. Glikogenning jigardagi zahirasi bola 3 oylik bo’lgunicha tiklanmaydi. 
Chaqaloq organizmidagi glikogen zahirasi sarflanib ketishi natijasida qonda glyukoza 
miqdori 25-26 mg % gacha pasayib ketadi. 
Katta yoshdagi odamda gipoglikemiyaning bunday darajasi komaga olib keladi. 
Glyukozaning qonda kamayishi glikogenolizni tezlashtiruvchi glyukagonning qonga 
o’tishini ko’paytiradi, glyukoneogenezni yuzaga chiqaradigan fermentlar faolligini 
oshiradi. Adrenalin, AKTG va kortikosteroidlar ham chaqaloq qonida glyukoza 
konsentratsiyasini oshiradi. Bularning ta’sirida bola hayotining birinchi o’n kuni 
davomida glyukoza miqdori asta-sekin ortadi va chaqaloqlik davrininf oxirida 40-50 mg 
% ni, emizikli bolalarda 70-80 mg % ni, 7-8 yoshda – 80-100 mg % ni va 12-14 yoshda 
90-120 mg % ni tashkil etadi. Ammo iste’mol qilinadigan uglevodlar miqdori kam bo’lsa, 
bola 7 yoshga to’lgunicha gipoglikemik reaksiya rivojlanish ehtimoli saqlanib qoladi
Uzoq yillik tadqiqotlar tajribalar natijalariga qaraydigan bo’lsak, ularning 
aksariyatida bolalarning kundalik taomlaridagi umumiy uglevodlar miqdori ko’pincha 
fiziologik me’yor darajasidan ancha ziyodligi yaqqol ko’zga tashlanadi

---

Bu borada bizning vatanimiz sharoitida bir qator olimlar bolalarning kunlik 
ovqatidagi uglevodlar miqdorini aniqlash va uni me’yorlashtirish bo’yicha samarali 
tadqiqot ishlari olib borishgan. Bunday olimlar sirasiga N.V.Voronina [6], 
A.S.Xudoyberganov , D.SH.Alimuhamedov [3] va boshqalarni kiritish mumkin. 
Chunonchi, N.V.Voronina 1989-1991 yillari Toshkent shahri o’quvchilari ustida 
kuzatuvlar olib borib, ularning kunlik ratsionida umumiy uglevodlar miqdori me’yor 
raqamlaridan sezilarli darajada ko’pligi haqida xulosa qildi. Bir vaqtning o’zida shu narsa 
ham qayd qilinganki, tekshiruv olib borilgan 3 ta guruh (7-10, 11-13 va 14-16 yoshlilar) 
qizlarda uglevodlarning ko’pligi og’il bolalarga nisbatan yaqqol ko’zga tashlandi 
Masalan, ikki guruhdagi qizlarda uglevodlar oshiqchaligi 20,5% ni (o’g’il bolalarda 3,8% 
ni), uch guruhdagi qizlarda esa bu ko’rsatgich 27% ga tenglashadi. Shu munosabat bilan 
ovqatlanish formulasidagi uglevodlar hissasi 4 bo’lishi o’rniga 5,3 dan 8 gacha chiqadi. 
Prof A.S.Xudoyberganov uchta viloyat maktab o’quvchilarining kunlik ovqatidagi 
essensial va noessensial oziq moddalari miqdorini tahliliy o’rganib chiqqan. Ya’ni, u 
o’zining Toshkent shahri, Andijon va Xorazm viloyati hamda Qoraqalpog’iston Avtonom 
Respublikasi (QQAR) sharoitida 7-17 yoshgacha bo’lgan o’quvchilarning maktabda va 
kundalik iste’mol taomlarida oziq moddalar miqdorini tahlil qilishga bag’ishlangan 
tadqiqotida ham kunlik ratsionda uglevodlar hissasini sezilarli darajada ortiqligini e’tirof 
etadi. Muallif olib borgan tadqiqotlarda uglevodlarning kunlik ratsionida ko’p uchrashi 
birinchi zonaga (Toshkent shahri) nisbatan ikkinchi (Andijon viloyati) va uchinchi 
(Xorazm,QQAR) zonalarda yaqqolroq ko’zga tashlanadi. Masalan, kuz faslida birinchi 
zonada uglevod hissasi 460±26 gramm bo’lgan bo’lsa, ikkinchi zonada bu ko’rsatgich 
470±28 grammni, uchinchi zonada esa 520±44 grammga teng bo’lgan. 
X.S.Xayrov tomonidan olib borilgan tadqiqotlar natijasida ham o’quvchi yoshlarning 
iste’mol taomlaridagi uglevodlarning miqdori me’yorga nisbatan ancha ko’p ekanligi 
aniqlanib, ular hisobiga ovqatning umumiy kalloriyasi o’g’il va qiz bolalarga tegishli 
ravishda 71% va 72% ga teng bo’lgan. D.SH.Alimuhammedovning kuzatuvlarida ham [3] 
o’quvchi yoshlarning kunlik ratsionida uglevodlar miqdorining me’yoridan ko’pligi aytib 
o’tilgan. 
A.R.Avakyan esa Yerevan shahri sharoitida kollej o’quvchilarining uglevodlarga 
bo’lgan fiziologik ehtiyoji iste’mol qilinadigan ovqat bilan qoplanishini xabar qildi. 
Chunonchi, qishgi-bahorgi faslda o’g’il bolalarning sutkalik uglevod qabul qilishi 375 
gramm ga teng bo’lsa, yozgi-kuzgi fasllarda bu ko’rsatgich tegishli holda 360-300 gramm 
ga tog’ri keladi. 
Moskva shahri misolida olib borilgan tadqiqotlarda esa farqli boshqa ishlardan 
ravishda 6-17 yoshli o’quvchilarning kunlik ratsionida umumiy uglevodlarning me’yor 
darajasidan 13,6% kamligi I.I.Kondratyeva va boshqalarning ishlarida qayd qilingan. 
Bundan tashqari, N.S.Mixalyuk ham o’quvchilar ovqatida uglevodlarning 
me’yoridan kamligi ularning yoshi va jinsiga qarab 10,3-20,1 % gacha bo’lishini qayd 

---

qiladi. Uning aytishicha, o’quvchilar kunlik ovqat ratsionida shakar me’yorida iste’mol 
qilingan, ammo kraxmal miqdori kamligi bois, uglevodlarning me’yoriga nisbatan kam 
bo’lishini ta’minlagan 
Farg’ona viloyati yuqori sinf o’quvchilari orasida tadqiqot olib borgan 
Sh.Sh.Shomuhamedov va S.N.Rojkovalar o’quvchilarning kundalik ovqati tarkibini tahlil 
qilib chiqishadi. Olingan natijalar asosida quyidagi xulosalarga kelishgan, unda oq 
bug’doy unidan tayyorlangan nonning tavsiya qilingan 200 gramm o’rniga o’g’il bolalar 
sutka davomida 450 gramm, qiz bolalar esa 390 gramm iste’mol qilganligini, shuningdek 
don, un, va makaron mahsulotlari ham 80 gramm o’rniga tegishli holda 210-162 gramm 
ga tengligi haqida ma’lumot berishadi. Ya’ni ular kunlik ovqati ratsionida asosiy oziq-
ovqat mahsulotlarining belgilab berilgan me’yoriy nisbati buzilgan. Ular iste’mol taomlari 
ro’yhatida undan tayyorlangan mahsulotlar asosiy o’rin egallashi qayd qilinadi.