Xalqaro valyuta tizimi va uning o’zgarishi

Xalqaro valyuta tizimida iqtisodiy o’sishda jaxon tajribalaridan keng ko’lamda sa’marali foydalanish

Xalqaro valyuta tizimida jaxonlar uchun muhim masalalar:
1. Valyutalar almashinuvi va sotishlarida katta narx farqi: Narx farqi jaxonlar uchun katta muammo bo’lib, ularga xizmat ko’rsatuvchi brokerlar va banklar katta narxlar hisobidan foydalanishlari mumkin.
2. Valyuta kurslari o’zgarishlari: Xalqaro valyuta tizimida valyuta kurslari har doim o’zgaradi va jaxonlar uchun bu muhim masala hissa tutadi.
3. Xalqaro tulovlar: Xalqaro savdo-kommerciya faoliyatida jaxonlar uchun xalqaro tulovlar amalga oshirish katta muammo bo’lishi mumkin, chunki ularga tayangan mamlakatlar orasidagi tulovlar va yig’ilishlar qonunlariga rioya qilish kerak.
O’zbekiston valyuta tizimida xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlash maqsadida qo’shimcha qadamlar atilmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2021- yilning yanvar oyida "Valyuta tizimida qo’shimcha islohotlar to’g’risida"gi qaror imzolangan. Bu qarorga asosan, valyuta bozorini boshqarish uchun xavfsizlikni ta’minlash, banklararo operatsiyalarning samaradorligini oshirish va moliyaviy tizimni yanada barqarorlashtirish maqsadida bir nechta qadamlar olib borilmoqda.
Bular hammasi, O’zbekiston valyuta tizimining yanada rivojlanishiga yo’l ochadi va yuridik shaxslar va jamiyatni yanada samarali xizmat ko’rsatishga yordam beradi.
Tarix davomida valyuta tizimlarini rivojlantirishda turli xorijiy tajribalar bo’lgan. Mana bir nechta misollar:
Qadimgi Mesopotamiya - Mesopotamiyada (hozirgi Iroq) Shumer sivilizatsiyasi miloddan avvalgi 3000-yillarda pul birligi tizimini yaratgan birinchi jamiyatlardan biri boʻlgan. Ular pul birligi sifatida ramzlari tushirilgan loy lavhalardan foydalanganlar.
Xitoy tangalari – xitoyliklar birinchilardan bo’lib miloddan avvalgi VII asrda metall tangalardan foydalanganlar. Bu tangalar dumaloq bo’lib, o’rtasi to’rtburchak teshikli bo’lib, ular bronza, temir yoki oltindan yasalgan.
Hind rupisi - Hindiston rupisi dunyodagi eng qadimgi valyutalardan biri bo’lib, u miloddan avvalgi VI asrga to’g’ri keladi. Rupi dastlab rupiya deb nomlangan kumush tanga bo’lib, u qadimgi Hindiston qirolligi Magadha tomonidan chiqarilgan.
Rim tangalari - Rimliklar oltin, kumush va misdan yasalgan turli tangalardan foydalanganlar. Bu tangalarda imperatorlar, xudolar va boshqa muhim shaxslarning tasvirlari bor edi.
Islom dinorlari - Islom dinorlari birinchi marta milodiy 7-asrda chiqarilgan va oltin yoki kumushdan qilingan. U islom mamlakatlarida standart pul birligiga aylandi va asrlar davomida ishlatilgan.
Yevropa banknotalari – Qog’oz pullar birinchi marta milodiy 11-asrda Xitoyda paydo bo’lgan, ammo Yevropada 17-asrgacha keng qo’llanilmagan. Birinchi Yevropa banknotalari 1660-yillarda Shvetsiyada muomalaga chiqarilgan. Bu tarix davomida ishlab chiqilgan turli valyuta tizimlarining bir nechta misolidir. Har bir tizim o’z davrining madaniyati, iqtisodiyoti va texnologik taraqqiyoti ta’sirida bo’lgan.
Xorijiy tajriba iqtisodiy o’sish va xalqaro valyuta tizimini tushunish va strategiyalarni ishlab chiqishda juda foydali bo’lishi mumkin. Ko’pgina mamlakatlar boshqa mamlakatlarda foydalanish uchun moslashtirilishi mumkin bo’lgan muvaffaqiyatli siyosat va tizimlarni amalga oshirdilar. Masalan, Yevropa Ittifoqi umumiy valyuta – yevroni ishlab chiqdi, bu esa a’zo mamlakatlar o’rtasida savdo-iqtisodiy integratsiyaning kuchayishiga olib keldi. Qo’shma Shtatlar vaqt o’tishi bilan iqtisodiy o’sish va barqarorlikni qo’llab-quvvatlagan kuchli bank tizimini joriy qildi. Bundan tashqari, Xalqaro Valyuta Jamg’armasi (XVJ) va Jahon banki kabi xalqaro tashkilotlar iqtisodiy o’sishni rag’batlantirish va rivojlanayotgan mamlakatlarga moliyaviy yordam ko’rsatishga qaratilgan siyosat va dasturlarni ishlab chiqdilar. Bu tashkilotlar iqtisodiy siyosat bo’yicha ilg’or tajriba va tavsiyalarni ishlab chiqishda turli mamlakatlar tajribasidan foydalanadi. Biroq, mamlakatlar va mintaqalar o’rtasidagi kontekstdagi farqlarni hisobga olish, iqtisodiy siyosat va tizimlarni har bir alohida mamlakatning o’ziga xos ehtiyojlari va imkoniyatlariga moslashtirish muhimdir. Boshqa mamlakatlarning siyosatlarini ko’r-ko’rona nusxalash va joylashtirish salbiy oqibatlarga olib kelishi va iqtisodiyotni beqarorlashtirishi mumkin. Umuman olganda, xorij tajribasidan foydalanish iqtisodiy o’sish va rivojlanishni rag’batlantirishda qimmatli bo’lishi mumkin, ammo uni oqilona va puxta o’ylab ko’rish kerak.
Xalqaro valyuta tizimiga oltin standart tugatilgandan so’ng kiritilgan eng muhim yangilik tovar va xizmatlarni ayirboshlash hamda tovarga ehtiyoj sezmasdan xalqaro qarzlarni to’lash imkonini beruvchi o’zaro bog’langan fiat valyutalar tarmog’ining yaratilishi bo’ldi. qo’llab-quvvatlash. Bundan tashqari, raqamli texnologiyalarning rivojlanishi va kriptovalyutalarning ko’tarilishi global miqyosda valyutalarni tashkil etish va almashish uchun yangi imkoniyatlarni taqdim etdi.
“Ichki valyuta bozori 2021-yilda chet el valyutasiga boʼlgan talabning ortishi hamda qulay tashqi bozor konyunkturasi va iqtisodiy oʼsishning yuqori koʼrsatkichlari fonida taklifning ham oʼsishi bilan xarakterlandi”⁸.
Xulosa
Xalqaro valyuta tizimi yillar davomida bir qancha o’zgarishlarga uchradi. Eng muhim o’zgarish 1971- yilda Qo’shma Shtatlar chet el hukumatlaridagi oltinni AQSh dollariga almashtirmasligini e’lon qilganida yuz berdi va bu oltin standartini amalda to’xtatdi. O’shandan beri xalqaro valyuta tizimi o’zgaruvchan valyuta kurslari tizimiga o’tdi, bunda mamlakat valyutasining qiymati bozor talab va taklif kuchlari bilan belgilanadi. Xalqaro valyuta tizimidagi yana bir e’tiborga molik o’zgarishlar Yevropa Ittifoqining tashkil etilishi va unga a’zo davlatlar o’rtasida yevroning umumiy valyuta sifatida qabul qilinishi bo’ldi. Bu ko’p valyutali tizimga o’tishga olib keldi, bu mamlakatlar o’rtasidagi savdo va moliyaviy oqimlarga ta’sir ko’rsatdi. Umuman olganda, xalqaro valyuta tizimidagi o’zgarishlar global iqtisodiy faoliyatga sezilarli ta’sir ko’rsatdi, eng so’nggi o’zgarishlar, shu jumladan raqamli valyutalarning ko’tarilishi va moliyaviy globallashuvga qaratilgan sa’y-harakatlarning kuchayishi.
Xalqaro valyuta tizimi mamlakatlar o’rtasidagi valyuta kurslari va to’lovlarni tartibga soluvchi qoidalar, siyosat va institutlar to’plamini anglatadi. Xalqaro valyuta tizimidagi o’zgarish ushbu qoidalar va institutlarning ishlash uslubidagi tub o’zgarishlarni anglatishi mumkin yoki u valyuta kurslariga tuzatishlar yoki markaziy banklar yoki Xalqaro valyuta jamg’armasi kabi xalqaro tashkilotlar tomonidan siyosat o’zgarishlari kabi kichikroq o’zgarishlarga ishora qilishi mumkin. (XVF). Xalqaro valyuta tizimidagi sezilarli o’zgarishlarga 1971 yilda oltin standartini tugatgan va suzuvchi valyuta kurslari davriga olib kelgan Bretton-Vuds tizimining qulashi yoki 1999 -yilda yevro valyutasining yaratilishi kiradi. xalqaro zaxira valyutasi va AQSh dollarining global savdo va moliya uchun asosiy valyuta sifatida hukmronligiga qarshi chiqdi.