Xankeldiyeva G. Sh., Muminova E. A., Mirzayev A. T., Asraqulov A. S global iqtisodiy rivojlanish (darslik)

1.2-jadval
Globallashuvning ta’sir doirasi va chegaralari⁹

Predmet doirasi	Tadqiqot ob’ekti	Predmeti	Sub’ekti
Mega iqtisodiyot	Global iqtisodiyot – mega daraja	Jahon iqtisodiyoti yagona tizim ko‘rinishida	Jarayonli va ob’ektli yondashuvlar
Xalqaro iqtisodiyot	Mega iqtisodiyot alohida mamlakatlar iqtisodiyotining majmuasi – mega daraja	Mamlakatlar o‘rtasidagi iqtisodiy munosabatlar	Ob’ektli yondashuv
Makro iqtisodiyot	Alohida mamlakat iqtisodiyoti – makro daraja	Alohida mamlakatlar ichidagi iqtisodiy jarayonlar	Jarayonli yondashuv
Mezo iqtisodiyot	Tarmoqlar, mintaqalar, majmualar va yirik korxonalar iqtisodiyoti – makro va mezo daraja	Mintaqalar, tarmoqlar va majmualar orasidagi iqtisodiy munosabatlar	Ob’ektli yondashuv
Mikro iqtisodiyot	Korxonalar o‘zaro munosabatlari kesimida tarmoq bozorlari iqtisodiyoti – mikro daraja	Korxonalarda resurslarni jalb etish, narx va ishlab chiqarish hajmining shakllanishidagi iqtisodiy jarayonlar	Jarayonli yondashuv
Mini iqtisodiyot	Bo‘linmalar kesimidagi korxona iqtisodiyoti – mikro daraja	Korxonalar bo‘linmalari orasidagi iqtisodiy munosabatlar	Ob’ektli yondashuv
Nano iqtisodiyot	Ishlab chiqarish, taqsimot, iste’mol jarayonlarining alohida ishtirokchilari xulq-atvori – nano daraja	Iqtisodiyotning individual ishtirokchilari xulq-atvorini belgilovchi jarayonlar va omillar	Jarayonli va ob’ektli yondashuvlar

Globallashuvning ustun ko‘rinishlari sifatida tovarlar, xizmatlar, moliyaviy kapitalning harakati, texnologiyalar diffuziyasi va ishchi kuchi migratsiyasi sohasidagi transchegaraviy tranzaksiyalarning ortishi bilan aloqador davlatlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikning ortishini tushungan holda globallashuv jarayonining asosiy ko‘rsatkichlarini aniqlash mumkin (1.4-rasm).

O‘tgan yarim asrdan ko‘proq vaqt mobaynida globallashuv ko‘rsatkichlaridan biri sifatida xalqaro savdo yo‘nalishida sanoat va qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishiga qaraganda tezroq o‘sish dinamikasi kuzatilmoqda. Bu davrda jahon tovar va xizmatlar eksporti jahon birlashgan yalpi ichki mahsulotidan qariyb uch barobar oshdi. XX asrning 70-yillaridan boshlab, Bretton-Vuds konferensiyasining asosiy kelishuvlari rad etilgandan so‘ng, tariflar va savdo to‘g‘risidagi Bosh bitim (GATT) bo‘yicha savdoni erkinlashtirishga asoslangan yangi iqtisodiy tartib paradigmasi va Jahon savdo tashkiloti (1995 yil)ning shakllanishi bilan davom etdi. U global iqtisodiy rivojlanish uchun yangi shart-sharoitlar yaratdi. 1947 yili, ya’ni GATT tashkil etilgan vaqtda shartnomada qatnashuvchi rivojlangan mamlakatlar import tariflarining o‘rtacha tortilgan darajasi 40% ga teng bo‘lib, 1970 yilga kelib bu ko‘rsatkich 8-10 %ga, 1990 yilga kelib esa 6,3% ga qisqardi. Hozirgi kunda rivojlangan mamlakatlarda import bojxona tarifining o‘rtacha tortilgan darajasi Jahon savdo tashkiloti a’zolari uchun 3,8% ni, rivojlanayotgan mamlakatlarda esa 15,5% ni tashkil etadi¹⁰.