Xankeldiyeva G. Sh., Muminova E. A., Mirzayev A. T., Asraqulov A. S global iqtisodiy rivojlanish (darslik)

1.5. Jahon iqtisodiyoti globallashuvining ko‘rsatkichlari va ustuvor yo‘nalishlari
Jahon iqtisodiyotining globallashuvi - siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy qarorlar qabul qilishda sezilarli ta’sir ko‘rsatish salohiyatiga ega bo‘lgan alohida shaxslar xulq-atvoriga (nano daraja), alohida korxonalar (mikro daraja), davlatlar ichidagi mintaqalarning tovar, moliyaviy, valyuta va mehnat bozorlari (mezo daraja), milliy iqtisodiyot (makro daraja) va xalqaro, shu jumladan, mamlakatlararo mintaqaviy daraja (mega darajasi)da ta’sir qiluvchi iqtisodiy munosabatlarga ta’sir qiluvchi ko‘p darajali hodisadir (1.2-jadval). Bozor munosabatlari sharoitida nano va mikro darajadagi alohida korxonalar, firmalar va tadbirkorlar xalqaro iqtisodiy munosabatlarning barcha shakllaridagi belgilovchi sub’ektlar bo‘lganligi tufayli globallashuvning tarkibiy asosini tashkil etadi.

Globallashuv ta’sir sohalarida kapital eksporti va xalqaro qayta taqsimlanishidagi transmilliy korporatsiyalarning iqtisodiy va siyosiy manfaatlarini belgilovchi nano va mikro darajadagi sub’ektlar yetakchi o‘rinni egallaydi. Jahon xo‘jaligi aloqalari mezo darajada – yirik davlatlar tarkibidagi mintaqalar, tovar va xizmatlar, kapital, mehnat, moliya-kredit va valyuta bozorlari darajasida ham amalga oshadi.

Globallashuv omillarining jahon iqtisodiy shart-sharoitlari iyerarxiyasiga ta’sirining megavariantligi bozor munosabatlarida o‘z-o‘zini tartibga solish tamoyillaridan foydalanib bo‘lmasligini ko‘rsatadi. Shuning uchun ham global tendensiyalar va ochiqlik bilan bir qatorda rivojlanayotgan va o‘tish davri iqtisodiyotiga ega bo‘lgan mamlakatlar bilan bir qatorda rivojlangan mamlakatlarda ham proteksionistik yo‘nalish saqlanib qolmoqda.
Globallashuv mega darajada milliy iqtisodiyotlarning xalqaro o‘zaro ta’siri ko‘rinishida to‘liqroq namoyon bo‘ladi. Bir tomondan, xalqaro iqtisodiy munosabatlar sohasidagi to‘siq va cheklovlarni bartaraf etish va kamaytirish borasidagi maqsadli sa’y-harakatlar mega darajada muhim ahamiyat kasb etmoqda, boshqa tomondan esa, globallashuv jarayonlarini rag‘batlantirish, iqtisodiy va ijtimoiy dasturlarni muvofiqlashtirish bo‘yicha izchil chora-tadbirlarni amalga oshirish va umuman, jahon hamjamiyatiga ta’sir qiluvchi global, xususan, keng ko‘lamli muammolarni hal qilish uchun zaruriy resurslarni jamlash kerak. Bu jarayonlarni ta’minlash vazifasi mintaqaviy va xalqaro, hukumatlararo va nodavlat tashkilotlar zimmasiga tushadi.