Xarajatlar me`yori va xarajatlarni mnazorat qilish

Korxonalarda muddatida undirilmagan va undirish imkoni bо‘lmagan debitorlik, kreditorlik qarzlarini hisobdan chiqarish, sо‘ndirishquyidagi usullarda amalga oshiriladi.

Korxonalarda muddatida undirilmagan va undirish imkoni bо‘lmagan debitorlik, kreditorlik qarzlarini hisobdan chiqarish, sо‘ndirishquyidagi usullarda amalga oshiriladi.

Birinchi usul: debitorlik qarziumidsizbо‘lgan, payti kelganda uni tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri korxonaning zarariga hisobdan chiqariladi.

Sud qaroriga binoan majburiyatlarning tugatilishi, qarzdorning bankrotligi, tugatilishi yoki vafot etishi oqibatida yoxud da’vo qilish muddati о‘tishi oqibatida uzish mumkin bо‘lmagan qarzumidsizdeb e’tirof etiladi8.Bunday qarz hisobdan chiqarilishi kerak.

Qarzdorlikning umumiy da’vo muddati uch yil. Ularni hisobdan chiqarish rahbarning qarori bilan amalga oshiriladi va buyruq bilan rasmiylashtiriladi.

“Xarajatlar tarkibi tо‘g‘risida”gi Nizomga muvofiq da’vo bildirish muddati о‘tgan debitorlik qarzlarni hisobdan chiqarishdan kо‘rilgan zararlar boshqa operatsion xarajatlar sifatida korxonaning davr xarajatlari tarkibiga kiradi.

Debitorlik qarzini hisobdan chiqarishning ikkinchi usuli– bu dargumon qarzlar bо‘yicha zaxira tashkil etishdir. Bunda belgilangan muddatda qoplanmagan va tegishli kafolatlar bilan ta’minlanmagan debitorlik qarzidargumon qarzsifatida tan olinadi.

Debitorlik qarzini hisobdan chiqarishning ikkinchi usuli– bu dargumon qarzlar bо‘yicha zaxira tashkil etishdir. Bunda belgilangan muddatda qoplanmagan va tegishli kafolatlar bilan ta’minlanmagan debitorlik qarzidargumon qarzsifatida tan olinadi.

Korxonaning yuridik va jismoniy shaxslar bilan hisob-kitoblari bо‘yicha dargumon qarzlari summasiga zaxira tashkil qilinadi9.

Shuni alohida ta’kidlash lozimki, har qanday usulda ham zararga hisobdan chiqarilgan qarz hisobdan chiqarilgan paytdan boshlab besh yil mobaynida qarzdorning mulkiy holati о‘zgargan taqdirda qarzni undirish imkoniyatini kuzatish uchun balansdan tashqari schyotida turishi zarur.

Amalda tovarlar jо‘natilgan ishlar bajarilgan, xizmatlar kо‘rsatilgan kundan boshlab 90 kun о‘tgandan keyin, yetkazib berilgan tovarlar, kо‘rsatilgan xizmatlar va bajarilgan ishlar uchun mablag‘lar kelib tushmaganligi muddati о‘tib ketgan debitorlik qarzi deb hisoblanadi, qonunchilikda belgilangan hollar bundan mustasno.
Muddati о‘tgan debitor va kreditor qarzdorlik korxonalarni umidsiz qarzlari sirasiga kiradi. Ularni undirish ehtimoli kamdan kam hollardagina kuzatiladi. Shu sababli umidsiz qarzlar bо‘yicha boy berilgan imkoniyatlarni о‘rnini qoplash maqsadida qarzdorlik yuzasidan zaxiralar tashkil etilishi tartibi belgilangan. 
Korxonalar debitorlik qarzi bozor qiymatini baholash buxgalteriyahisobining milliy standartlariga kо‘raquyidagi tartibdaamalga oshiriladi: birinchidan, qarzdor tashkilotlar buxgalterlik hisoboti (Buxgalterlik balansi (1-shakl)), shuningdek, buxgalterlik balansiga ilova asosida debitorlik qarzi strukturasi va harakati tahlili amalga oshiriladi, keyin esa buxgalterlik hisobi registrlari va birlamchi hujjatlashtirish ma’lumotlari asosida aniq xо‘jalik shartnomalari bо‘yicha debitorlar kesimida debitorlik qarzi summalari inventarizatsiyadan о‘tkaziladi.
Inventarizatsiya natijalariga kо‘ra debitorlik qarzi qarzdor tashkilotlar bо‘yicha aniqlashtiriladi, uning umumiy summasidan undirib olish umidsiz qarzlar va muddati uch oydan ortiq qarzdorlik ajratiladi; ikkinchidan, korxonalarning moliyaviy holatini baholash va balansning qoniqarsiz strukturasini aniqlash bо‘yicha moliyaviy kо‘rsatkichlar (va ularning о‘lchov qiymatlari) asosida har bir debitorning moliyaviy ahvolini baholash о‘tkaziladi.

E’TBORINGIZ UCHUN RAXMAT

E’TBORINGIZ UCHUN RAXMAT