Xi bob. Geografik xaritadagiyozuvlar yozuvlarning ahamiyati va turlari. Yozuvlar shartli belgilar sifatida. Yozuvlarning xususiyatlari

harfhi qiyaligiga qarab - to‘g‘ri, qiyali (o‘ngga yoki chapga) shriftlar (harflar);

harflarni kengligiga qarab - tor, o‘rtacha va keng;

ranggini ravshanligiga qarab - och, yarim qora va qora rangli;

harfhi usHni va ostini kichik chiziqcha bilan chizibyozish

va boshqalar.
Harflar yozilishida kegli - harfni balandligi bo‘yicha ham farq qiladi. Kegl punkt bo‘yicha o‘lchanadi. (1 punkt = 0,376 mm ga teng). Ba’zi shriftlar poligrafik nomlar bilan ifodalanadi. Masalan, “tekst” - 20 punkt, “korpus” - 10 punkt va “nonparel” 6 punkt va boshqalar. Shriftlar tanlanganda ulami chiroyli (estetikasiga) ligiga ham e’tibor beriladi (11.1-rasm). Xaritadagi va atlaslardagi

ba’zi elementlami ahamiyatiga va zarariyatiga qarab badiy va arxitektura shriftlari ham ishlatiladi.

TOSHKENT
AN DIJON
SHAHR1XON
MARHAMAT
GAZ1J
Bo'z
Niyin*n
Oqtcp»
ll.l.-rasm. Umumgeografik xaritalarda ishlatiladigan shriftlardan namunalar
Kartografiyadagi kerakli geog­rafik nomlami qidirib topishda maxsus geografik nomlar ko‘r- satkichidan foydalaniladi. Ge- ografik nomlar ro‘yhati alfavit tartibi bilan beriladi.
Bunday geografik nomlar ro‘yhati yirik kartografik asarlar, dunyo atlaslari, mamlakat atlaslari va regional atlaslarida beriladi. Ba’zi atlaslarda geografik nom ko‘rsatkichlari juda katta hajmdagi maydonni tashkil qiladi. Nomlar joylashgan betlardan tashqari ulami nomenklaturasi, indekslari ba’zan ma’muriy bo‘linishlarigacha beriladi. Hamma geografik nomlar aniq, kartografik va adabiy shaklda, qoidalar asosida berilib, ba’zan boshqa tillarda yozilish tartibi ham beriladi. Bunday ko‘rsatkichlar ma’lum darajada nashriyot ishlarida ham foydalaniladi. Ko'pchilik vaqtlarda ko‘rsatkichlarga nomenklaturali termini, xarita nomeri (varag‘i), harfli-raqamli indeksi (trapetsiya yoki kvadratni ko‘rsatuvchi) beriladi. Masalan, Monako, gos-vo 18-19. L-23, Monblan, tog¹. 28-29. D-4, Monbrizon 18-19. J-ll.
Ba’zi geografik ko‘rsatkichlarda shartli-raqamli indekslar o‘miga, ulami aniq geografik koordinatalari beriladi. Masalan, 1952-yilda chop etilgan Dengiz atlasiga ilova qilingan maxsus tomda 110 ming geografik nomlar yozilgan xarita nomeri (obyekt joylashgan) nomenklatura termini va mahalliy nom bilan yozilishi berilgan.
Monako, Mopaso, 3,19,27. 43°45 shim. keng. 7°25' sharqiy uzoqlik.
Monblan, g.Mong‘ Rlenk 3,14,19,27,31,45°50^] sh.k. 6°55^! shq.uz.
Monbrizon, Montbrizoh 31 45°37¹sh.k. 4°03¹ shq.uz.

Bunday geografik ko‘rsatkichlar ko‘p joytarda ishlatilishi mumkin. Xohlagan xarita uchun foydalanibgina qolmasdan u raqamli ma’himotlar manbai hamdir. Odatda geografik ko‘rsatkichlar atlaslami oxirida beriladi, ba’zan yirik atlaslarda alohida tom sifatida ham berilishi mumkin. Bir varaqli xaritalarda turistik xarita va shahar planlarida, bukletlarida ulami orqasida beriladi.

10. 
    bob bo‘yicha nazorat savollari
    

1. 
   Kartalardagi yozuvlarning ahamiyati, turlari va xususiyatlari to‘g‘risida nimalami bilasiz?
   
2. 
   Geografik kartadagi yozuvlar va geografik nomlar qanday -yoziladi?
   
3. 
   Geografik nomlami ajratish va kartada keltirish ishlari qanday bajariladi?
   
4. 
   Kartadagi yozuvlar qanday guruhlarga bo‘linadi?
   

10.