Ximiya texnologiya fakulteti

3.3.Elektr spektroskopiyasınıń medicinada qollanılıwı
Elektr spektroskopiyası medicinada keń qollanıladı. Ol biologiyalıq toqımalardıń elektr qásiyetlerin úyreniw ushın isletiledi, bul bolsa bul toqımalarda túrli kesellikler menen baylanıslı ózgerislerdi anıqlaw imkaniyatın beredi.
Mısalı, elektr spektroskopiyası saratan keselligin anıqlaw ushın isletiliwi múmkin. Saratan kletkaları saw kletkalarǵa qaraǵanda hár qıylı elektr qásiyetlerine iye, sol sebepli toqımalardıń elektr qásiyetlerin analiz qılıw saratan o'smalarin anıqlawǵa járdem beredi.
Bunnan tısqarı, elektr spektroskopiyası mıy iskerligin úyreniw ushın isletiliwi múmkin. Miydiń elektr aktivligin ólshew (elektroensefalogramma, EEG) miyda bolatuǵın processlerdi úyreniw jáne onıń iskerligindegi buzılıwlardı anıqlaw imkaniyatın beredi.
Bunnan tısqarı, elektr spektroskopiyası teriniń elektr ótkezgishligin úyreniw ushın isletiliwi múmkin. Bul ekzema, psoriaz sıyaqlı teri keselliklerin tekseriwde hám ayırım nevrologik keselliklerdi anıqlawlawda paydalı bolıwı múmkin.
Sonday etip, elektr spektroskopiyası medicinada úlken múmkinshiliklerge iye hám túrli keselliklerdi anıqlawlaw hám olardıń mexanizmlerin úyreniw ushın isletiliwi múmkin.
Elektr spektroskopiyasınıń basqa qollanılıwı tómendegilerden ibarat :

1. 
   Elektroximiyalıq processler: Elektr spektroskopiyası elektrolitlar, yarım ótkeriwshiler hám basqa materiallar daǵı elektroximiyalıq processlerdi úyreniw ushın isletiledi. Bul jańa batareyalar, quyash batareyaları hám basqa elektroximiyalıq qurılmalardı islep shıǵıw ushın paydalı bolıwı múmkin.
   
2. 
   Ónim sapası monıtoringi hám analizi: Elektr spektroskopiyası túrli tarawlarda, atap aytqanda azıq-awqat, farmacevtika hám yarım ótkezgish sanaatında ónim sapasın baqlaw hám analiz qılıw ushın isletiliwi múmkin. Bul islep shıǵarıw processlerindegi kemshilik hám saykes emesliklerdi anıqlaw hám ónim sapasın jaqsılaw imkaniyatın beredi.
   
3. 
   Biologiyada processlerdi basqarıw : Elektr spektroskopiyası biologiyadagi processlerdi basqarıw, atap aytqanda kletkalar hám toqımalardıń elektr qásiyetlerin ólshew, nerv sistemasınıń elektr aktivligi mexanizmlerin úyreniw hám basqalar ushın isletiliwi múmkin.
   
4. 
   Átirap -ortalıqtı izertlew: Elektr spektroskopiyası átirap -ortalıqtı úyreniw, atap aytqanda, suw hám topıraq pataslanıwın analiz qılıw, geologik qáliplesiwler dúzilisin úyreniw hám basqalar ushın isletiliwi múmkin.
   
5. 
   Ilimiy izertlewler: Elektr spektroskopiyası túrli tarawlarda, atap aytqanda fizika, ximiya, Material tanıw, biologiya hám basqalarda ilimiy izertlewler ushın zárúrli qural bolıp tabıladı. Bul mikroskopik dárejede júz bolatuǵın materiallar hám processlerdiń túrli qásiyetlerin úyreniw imkaniyatın beredi.
   

Elektr spektroskopiyasınıń basqa qosımshaları :

• 
  Material tanıw salasında : elektr spektroskopiya túrli materiallar daǵı fazalar almasınıwın, reaksiya kinetikasin hám kristall artıwın úyreniw ushın isletiledi.
  
• 
  Elektronika salasında : yarım ótkezgish materiallar hám elektron qurılmalar elementleriniń elektr qásiyetlerin analiz qılıw ushın elektr spektroskopiyadan paydalanıladı.
  
• 
  Biologiya salasında : elektr spektroskopiyası kletkalar hám biomolekulalar sıyaqlı biologiyalıq obyektlerdi úyreniw ushın isletiliwi múmkin. Mısalı, bul beloklar hám DNKnıń óz-ara tásirin úyreniw imkaniyatın beredi.
  
• 
  Farmacevtika salasında : elektr spektroskopiyası farmacevtika qurallarınıń dúzilisi hám ózgesheliklerin analiz qılıw, sonıń menen birge, biologiyalıq obyektler menen óz-ara tásirin úyreniw ushın isletiliwi múmkin.
  
• 
  Azıq-awqat sanaatı salasında : azıq-awqat ónimleriniń quramı hám ózgesheliklerin analiz qılıw, sonıń menen birge olardı tayarlaw processlerin úyreniw ushın elektr spektroskopiyadan paydalanıw múmkin.
  
• 
  Átirap -ortalıq salasında : elektr spektroskopiyası topıraq, suw hám hawa qásiyetlerin úyreniw, sonıń menen birge, átirap -ortalıq pataslanıwın baqlaw ushın isletiliwi múmkin.
  
• 
  Energiya salasında elektr spektroskopiyasından quyash batareyaları hám janılg'i xujayralari sıyaqlı energiya óndiriste isletiletuǵın materiallardıń qásiyetlerin analiz qılıw ushın paydalanıw múmkin.
  

Elektr spektroskopiyasından paydalanıw elektronika hám optikalıqa tarawlarında da óz jolin taptı. Mısalı, jaqtılıq modulyatorlari, skanerler hám basqa kóplegen qurılmalardı jaratıwda isletiletuǵın materiallardıń elektro-optikalıq qásiyetlerin úyreniw ushın isletiliwi múmkin.
Sonıń menen birge, quyash energiyası salasında quyash batareyalarınıń optikalıq qásiyetlerin úyreniw ushın elektr spektroskopiyası qollanıladı. Bul olardıń natiyjeliligin asırıw hám islep shıǵarıw ǵárejetlerin kemeytiwge járdem beredi.
Aqır-aqıbetde, elektr spektroskopiyası polimer hám farmacevtika sanaatı sıyaqlı túrli tarawlarda sapa qadaǵalawı quralı retinde isletiliwi múmkin. Onıń járdemi menen siz materiallardıń qásiyetlerin tez hám anıq ólshewińiz hám olardıń sapasın anıqlawıńız múmkin.
Sonday etip, elektr spektroskopiya materiallardıń qásiyetlerin úyreniw ushın kúshli qural bolıp, pán hám texnikanıń kóplegen tarawlarında qollanılıwın tabadı.
Bunnan tısqarı, elektr spektroskopiyası basqa tarawlarda da qollanıladı, mısalı :

1. 
   Farmakologiya : dári ónimleriniń beloklar menen óz-ara tásirin úyreniw, sonıń menen birge, saqlaw waqtında dári ónimleriniń molekulyar dúzilisindegi ózgerislerdi úyreniw.
   
2. 
   Elektrokimyo: elektroliz hám basqa elektroximiyalıq processlerdi úyreniw ushın.
   
3. 
   Nanotexnologiya: nanomateriallarnıń elektr qásiyetlerin úyreniw hám olar tiykarında nátiyjeli elektron qurılmalar jaratıw.
   
4. 
   Energiya : quyash batareyaları, batareyalar hám basqa energiya saqlaw qurılmalarında isletiletuǵın materiallardıń elektr qásiyetlerin úyreniw.
   
5. 
   Geologiya: geologik izertlewlerde isletiletuǵın jınıslar hám basqa materiallardıń dúzilisi hám qásiyetlerin úyreniw.
   
6. 
   Polimerlar ximiyası : polimerlar hám basqa organikalıq materiallardıń elektr qásiyetlerin úyreniw hám olardı islep shıǵarıw processinde ónim sapasın baqlaw.
   
7. 
   Kosmik izertlewler: kosmik kemeler hám basqa qurılmalarda isletiletuǵın materiallardıń elektr qásiyetlerin úyreniw hám kosmik shań hám kosmosda tabılǵan basqa materiallardıń qásiyetlerin úyreniw.
   

Elektr spektroskopiyası medicinada saratan, júrek xuruji, diabet hám basqalar sıyaqlı túrli keselliklerdianıqlawlaw ushın da qollanıladı. Bul usıl túrli toqımalardıń elektr ótkezgishligi hám ótkezgishligi sıyaqlı hár qıylı elektr qásiyetlerine iye ekenligine tiykarlanadı. Mısalı, o'smalar átirap daǵı saw toqımalarǵa qaraǵanda joqarı elektr ótkezgishligine iye, olardı anıqlaw ushın paydalanıw múmkin.
Medicinada elektr spektroskopiyadan paydalanıwdıń bir qansha jantasıwları bar. Olardan biri elektr empedans tóbeografiyasi (EIT) bolıp, nawqastıń denesinde elektr ótkezgishligidegi ózgerislerdi ólsheydi hám ishki organlardıń suwretin jaratadı. EIT, mısalı, dem alıw sisteması keselliklerinde ókpede ózgerislerdi anıqlaw yamasa júrek iskerligin baqlaw ushın isletiliwi múmkin.
Taǵı bir jantasıw - bul elektr spektroskopiyası járdeminde biomarkerlarni ólshew. Biomarkerlar - bul keselliktiń bar ekenligin yamasa dárejesin kórsetetuǵın molekulalar. Toqımalardıń elektr qásiyetlerin ólshew málim biomarkerlarnıń bar ekenligin anıqlawǵa hám keselliktiń rawajlanıw dárejesin anıqlawǵa járdem beredi.
Elektr spektroskopiyası emlew procesi hám dári natiyjeliligin baqlaw ushın da isletiliwi múmkin. Mısalı, o'simtanıń elektr qásiyetleriniń ózgeriwi preparatnıń o'simtaga tásiri bar ekenin kórsetiwi múmkin.
Sonday etip, medicinada elektr spektroskopiyadan paydalanıw keselliklerdianıqlawlaw hám monıtorıń qılıw, sonıń menen birge, emlew natiyjeliligin bahalawdıń jańa usılların islep shıǵıw ushın úlken múmkinshiliklerge iye.