Ximiya-texnologiya fakulteti

Suyıqlıqtaǵı molekulalar

Suyıqlıq materiya agregat jaǵdaylarınan biri bolıp, ol jaǵdayda kólem saqlanadı, biraq forma ózgeredi. Suyıqlıq bir-biri menen ximiyalıq baylanısqan atom hám molekulalardan ibarat. Jerde eń keń tarqalǵan suyıqlıq suv bolıp tabıladı. Suyıqlıq gaz sıyaqlı oquvchan hám ıdıs formasın aladı. Birpara suyıqlıqlar basımǵa shıdamlı, basqaları bolsa siqiladi. Gazdan ayrıqsha bolıp esaplanıw suyıqlıq keńeyip pútkil ıdıstı toldırmaydı, turaqlı tıǵızlıqtı saqlaydı. Suyıqlıqtıń ayrıqsha ózgesheligi sirt keriliwshenligi bolıp tabıladı, ol ıǵalanıw hádiysesine sebep boladı. Suyıqlıq qısıqlıǵı qattı elementnikiga jaqın, gaznikidan bolsa talay joqarı.

Suyıqlıq — elementtıń qattı hám gazeimon jaǵdayları ortasındaǵı agregat jaǵday. Suyıqlıqtıń birpara ózgeshelikleri gaznikiga, birpara ózgeshelikleri qattı jismnikiga uqsap ketedi. Ol qattı denege uqsap málim kólemdi iyeleydi, ıdısqa quyganda bolsa, gaz sıyaqlı, ıdıs formasın aladı. Ximiyalıq quramına kóre suyıqlıq 1 komponentli (sap), 2 komponentli (binar), 3 komponentli hám kóp komponentli (4 hám odan artıq komponentli) suyıq qospalar (eritpeler) ga bólinedi. Fizikalıq tábiyaatına kóre suyıqlıq normal (ádetdegi), suyıq kristallar hám kvant suyıqlıqlar (suyıq 4 Ne, 3 Ne hám olardıń eritpeleri) ga bólinedi. Ádetdegi suyıqlıqlar tek bir fazaǵa iye. Geliy „Ne eki suyıq fazada — normal hám oǵada oquvchan fazalarda, suyuk, kristall elementlar bolsa normal hám bir yamasa hátte bir neshe anizotrop fazalarda bolıwı múmkin. Normal suyıqlıq sırtqı tásir bolmaǵanında makroskopik bir jınslı hám izotrop boladı. Tap sol ózgeshelikleri menen suyıqlıq gazǵa uqsaydı, biraq anizotrop kristall qagtiq denelerden keskin parıq etedi. Amorf qattı deneler (mas, shıyshe) oǵada sovitilgan suyıqlıq bolıp, ádetdegi Sdan kinetik xarakteristikalari san bahaları menen parıq etedi. Eger suyıqlıq qızdırıla baslansa, onıń ıssılıq ótkezgishlik, jabısatuǵınlıq, diffuziya sıyaqlı ózgeshelikleri gazlardıń sonday ózgesheliklerine yakinlashib baradı. Kristallanish temperaturasına jaqınlashganda bolsa, kupchilik ádetdegi suyıqlıqlardıń qısıqlıǵı, qısılıwshanlıǵı, ıssılıq sıyımlılıqı, elektr ótkezgishligi sıyaqlı ózgeshelikleri uyqas túrdegi qattı denelerdiń sonday ózgesheliklerine jaqınlasadı.

Suyıqlıqlarda molekulalar birbiriga jaqın turadı. Sol sebepli hár bir molekula óziniń átirapındaǵı qońsılas molekulalar menen óz-ara tásirlesip turadı. Suyıqlıq molekulaları gaz molekulaları sıyaqlı erkin háreket etpesten, qanday da waqıt aralıǵinda otırıqshı jaǵday dep atalıwshı jaǵday daǵı teń salmaqlılıq jaǵday átirapında tebranib turadı. vaqtvakti menen S molekulası aldınǵı teń salmaqlılıq jaǵdaydan óz ólshemlerine jaqın bolǵan aralıqsha uzaqlıqqa ótip, jańa teń salmaqlılıq jaǵdaynı iyelep baradı. Sol tárzde S molekulaları suyıqlıq kólemi boyınsha tártipsiz túrde aste menen kóshe baslaydı. S anıq kólemge ıyelewine qaramay, málim formanı saklab qola almaydı hám ıdıstıń ózi iyelegen bóleginiń formasın aladı.

Elementlardıń faza jaǵdayı, tiykarınan, tra T hám basım R ga baylanıslı. Molekulalardıń óz-ara tásiri ortasha potensial energiyasınıń olardıń ortasha kinetik energiyasına salıstırǵanda faza jaǵdayın aniklaydigan shama ye (T, R) esaplanadı. Qattı deneler ushın ye (G, R) “g'; bul molekulalardıń óz-ara tásir kúshiniń úlken ekenligin hám ol molekulalardı teń salmaqlılıq jaǵday qasında ustap turıwın kórsetedi. Gazlar ushın ye (T, R) " g'; bul molekulalardıń tartısıw kúshi olardı birbiriga jaqın jaǵdayda ustap tura almasligini ańlatadı. S ushın g (T, R) ~g'. Bul bolsa suyıqlıqtı quraytuǵın molekulalardıń úzliksiz tártipsiz háreketi hám molekulalar arasındaǵı óz-ara tásir kúshleriniń qosqan úlesleri derlik birdey ekenligin kórsetedi.
Suyıqlıqtıń makroskopik ózgeshelikleri mexanika, fizika, fizikkimyo usıllarınan paydalanıp uyreniledi. Mac, teń salmaqlılıq jaǵday daǵı suyıqlıqtıń mexanik hám issiklik ózgeshelikleri termodinamika usılları ; teń salmaqlılıq jaǵdaydan shıǵarılǵan Slarda júz bóliwshi processler qaytmas processler termodinamikası ; pútin ortalıq dep qaraluvchi suyıqlıq háreketi gidrodinamika; suyıq metallarning ayriqsha aǵımı magnit gidrodinamika usılları arqalı uyreniledi.