Ximiya-texnologiya fakulteti

Atomlar ishindegi elektronlar

Keri zaryadlanǵan elektronlar, yadro átirapında, ayriqsha bult payda etgen tárizde háreketlenedi. Massası ádewir ulken bolǵan yadro, elektronlardı ózine tartıp turadı, lekin, elektronlardıń óz energiyası, yadrodan málim aralıqqa " qashıp ketiw" ge múmkinshilik beredi. Sol tárizde, elektronnıń energiyası qansha kóp bolsa, ol yadroda sonshalıq uzaq aralıqta jaylasadı.

Elektron energiyasınıń ma`nisi, ol jaylasqan energetikalıq tekshege kóre qatań hám anıq ólshemge iye boladı. Yaǵnıy, elektron energiyasınıń ma`nisi, bir energetikalıq teksheden ekinshisine tárep sekiriw jol menen de ózgeredi. Soǵan muwapıq tárzde, elektron, tek tiyisli elektron qabat sheńberinde ǵana háreketleniwi múmkin - Bar postulatlardıń mánisi naǵız ózinde bolıp tabıladı.
Kóbirek energiya qabıl etken elektron, yadrodan uzaǵıraq jaylasqan, joqarı elektron qabatlarǵa, hám kerisinshe, energiya joytıwı sebepli, yadroǵa jaqınlaw bolǵan tómenirek qabatlarǵa ótiwi múmkin. Yaǵnıy, yadro átirapındaǵı elektron bultları, óz-ara ajıratılǵan bir neshe qatlamnan ibarat elektron qabatlardı quraydı.

Atom dúzilisi haqqındaǵı qıyallar tariyxı.

Atom termini, áyyemgi grek tilindegi " a-tóbeos" - yaǵnıy, " bóliniw" mánisindegi sózden alınǵan bolıp, kelip shıǵıwı, áyyemgi grek filosoflarınıń, elementtıń eń kishi bóliniw bólegii haqqındaǵı pikirlerine barıp taqaladı. Orta ásirlerde, birpara ilimpazlar, elementlardıń keyingi strukturalıq bólimlerge bólekleniwi múmkin emesligi haqqındaǵı juwmaqlarǵa keledi. Sonday eń kishi bólekler, atomlar dep atala basladı. 1860 -jılda, Germaniyada bolıp ótken ximiklerdiń xalıq aralıq konfrenciyaında, bul at, rásmiy tastıyıqlandi hám ximiya hám fizika tarawları, ulıwma ilim-pánniń barlıq iskerlik tarawılarında, elementtıń eń kishi quraytuǵınları, atomlar retinde yuritila baslandı.

XIX-ásir aqırı hám XX-baslarında, fiziklar subatom bólekshelerdiń bar ekenligin anıqlawdı hám atom haqıyqattan da bólindi ekenligi tastıyıqlandi. sol payıtlarda, atom dúzilisiniń "kishmishli puding" dep atalǵan modeli ilgeri surilgen edi. Bul modelge kóre, elektronlar, úlken massaǵa iye hám oń zaryadlanǵan dene ishinde, tap, puding ishindegi kishmishge uqsap jaylasqan formada oyda sawlelendirilgen edi. Biraq, ximik Rezerfordning ámeliy tájiriybeleri, bul tárzdegi modeldi pútkilley biykarlap, ornına, atom dúzilisiniń planetar modelin usınıs etdi.
Rezerfordıń, atom dúzilisiniń planetar modeli haqqındaǵı ideyaların Nils Bar tárepinen rawajlandırıwı, hám de, 1932-jılda zaryadsız bólekler - neytronlardıń jańalıq ashılıwı, atom dúzilisi haqqındaǵı házirgi zaman qıyalların hasası bolıp xızmet etdi. Atom dúzilisi haqqındaǵı ideyalardıń keyingi rawajlanıw basqıshları, elementar bóleksheler fizikasi - leptonlar, bozonlar, myuon, pion, neytrino, fotonlar, kvarklar hám taǵı basqalar menen baylanıslı.
Bar, atom teoriyası ushın, kvant ideyasın kirgizdi. Oǵan qaray, elektronlar yadro átirapındaǵı óz, orbitalarida, olarǵa qatań muwapıq energetikalıq tekshelerge boyınsha háreketleniwedi. Áyne Bar modeli, házirgi zaman kvant -mexanik atom modeliniń hasası retinde xızmet etdi. Bul modelge kóre de, atom yadrosı, oń zaryadlanǵan proton hám zaryadqa iye bolmaǵan neytrondan, hám de onıń átirapında háreketleniwshi, keri zaryadlanǵan elektronnan ibarat. Lekin, kvant -mexanikası modeline kóre, elektron ushın anıq bir trayektoriya anıqlaw múmkin emes. Bul modelge kóre, elektronlar ushın tek jaqın energetikalıq tekshelerge kóre jaylasıwı múmkin bolǵan aymaqlar bar.