Xix-xx asrlarda Amerika Qo'shma Shtatlari tarixi

XIX-XX asrlarda Amerika Qo'shma Shtatlari tarixi.
Tomas Jefferson 1800 yilgi saylovda Adamsni prezidentlik uchun mag'lub etdi. Amerikaliklarning Angliyaning Frantsiyaga zarar etkazish bo'yicha neytral huquqlarini buzganligi, Qirollik floti tomonidan Napoleonga qarshi kurash uchun zarur bo'lgan 10 000 amerikalik dengizchining taassuroti (tortib olinishi) va O'rta G'arbdagi amerikalik ko'chmanchilarga hujum qilgan dushman hindularni Britaniyaning qo'llab-quvvatlashi tufayli amerikaliklar tobora ko'proq g'azablandilar. Amerikaning g'arbga qarab kengayishini to'xtatish uchun Britaniyaparast Hindiston tojik davlatini yaratish. Ular, shuningdek, Britaniyaning Shimoliy Amerikasini hammasini yoki bir qismini o'zlariga qo'shib olishni xohlashlari mumkin edi, garchi bu hanuzgacha qattiq muhokama qilinmoqda. Shimoli-sharqning, ayniqsa, Angliya bilan savdoni buzishni istamagan federalistlarning qattiq qarshiliklariga qaramay, Kongress 1812 yil 18-iyunda urush e'lon qildi.
Eri ko'lidagi jangdan so'ng Oliver Hazard Perrining Uilyam Genri Xarrisonga bergan xabari Amerika harbiy tarixidagi eng mashhur jumlalardan biriga aylanishi bilan boshlandi: "Biz dushman bilan uchrashdik va ular biznikidir". Uilyam X. Pauellning 1865 yilgi ushbu rasmida Perri jang paytida boshqa kemaga o'tayotgani aks etgan.
Urush ikkala tomon uchun ham hafsalasini pir qildi. Ikkala tomon ham boshqasiga bostirib kirishga urindi va ularni qaytarib olishdi. Amerikalik yuqori qo'mondonlik o'tgan yilgacha qobiliyatsiz bo'lib qoldi. Amerikalik militsiya samarasiz bo'lib chiqdi, chunki askarlar uyni tark etishni xohlamadilar va Kanadani bosib olish harakatlari bir necha bor muvaffaqiyatsiz tugadi. Angliya blokadasi Amerika tijoratini barbod qildi, G'aznachilikni bankrot qildi va Buyuk Britaniyaga mollarni noqonuniy ravishda olib kirgan yangi Angliya aholisini yanada g'azablantirdi. General Uilyam Genri Xarrison boshchiligidagi amerikaliklar nihoyat Eri ko'li ustidan dengiz boshqaruvini qo'lga kiritdilar va Tekumseh Kanadada boshchiligidagi hindularni mag'lub etdilar, Endryu Jekson esa Janubi-Sharqda hindlarning tahdidini tugatdi. Hindistonning O'rta G'arbga kengayish tahdidi butunlay tugatildi. Inglizlar Meynning katta qismiga bostirib kirdilar.
Inglizlar Vashingtonga bostirib kirib, uni yoqib yuborishdi, ammo 1814 yilda Baltimorda repressiya qilindi - bu erda Amerikaning muvaffaqiyatini nishonlash uchun "Yulduzli bayroq" yozilgan. Nyu-York shtatidagi Buyuk Britaniyaning Nyu-York shtatiga qilgan yirik bosqini Plattsburg jangi orqaga qaytarildi. Nihoyat 1815 yil boshida Endryu Jekson Yangi Orlean janjidagi inglizlarning yirik bosqinini qat'iyan mag'lubiyatga uchratdi va uni eng mashhur urush qahramoniga aylantirdi.
1803 yilda Qo'shma Shtatlar hajmini ikki baravarga oshirdi. Angliya bilan ikkinchi va oxirgi urush bo'ldi 1812 yilda jang qilgan, bu milliy g'ururni mustahkamladi.
Tushunchasi bilan rag'batlantirildi aniq taqdir, AQSh hududi kengaytirildi oxirigacha uchun Tinch okean sohillari. Qo'shma Shtatlar maydoni jihatidan katta bo'lgan bo'lsa, 1790 yilga kelib uning aholisi atigi 4 million edi. Biroq, u tez o'sdi va 1810 yilda 7,2 millionga, 1860 yilda 32 millionga, 1900 yilda 76 millionga, 1940 yilda 132 millionga va 2015 yilda 321 millionga yetdi. Iqtisodiy o'sish YaIMning umumiy hajmida yanada yuqori bo'ldi. Evropa qudratlari bilan taqqoslaganda, 1940 yilgacha tinchlik davrida millatning harbiy kuchi nisbatan cheklangan edi. G'arb tomon kengayish uchun arzon erlarni qidirib topishga undagan yeoman dehqonlar va qul egalari. Ning kengayishi qullik tobora ziddiyatli bo'lib, siyosiy va konstitutsiyaviy kurashlarni kuchaytirdi, ular murosaga kelish orqali hal qilindi. Barcha shtatlarda qullik bekor qilindi shimoliy ning Meyson - Dikson chizig'i 1804 yilga kelib, lekin Janubiy muassasadan foyda olishni davom ettirdi, asosan paxta ishlab chiqarish. Respublika Avraam Linkoln edi 1860 yilda prezident etib saylangan qullikning kengayishini to'xtatish platformasida. Yettita janubiy qul davlatlari isyon ko'tarib, poydevor yaratdilar. 
Konfederatsiya Uning Sumter Fortining hujumi qarshi Birlik kuchlari u erda 1861 yilda boshlangan Fuqarolar urushi. 1865 yilda Konfederatlarning mag'lubiyati Janub va Qashshoqlarning qashshoqlashishiga olib keldi qullikni bekor qilish. In Qayta qurish davri urushdan keyin, qonuniy va ovoz berish huquqlari kengaytirildi ga ozod qilingan qullar. Milliy hukumat ancha kuchli bo'lib vujudga keldi O'n to'rtinchi o'zgartirish 1868 yilda u shaxs huquqlarini himoya qilish bo'yicha aniq vazifani qo'lga kiritdi. Biroq, oq bo'lganda Demokratlar 1877 yilda Janubda o'z kuchlarini qayta tikladilar, ko'pincha harbiylashtirilgan ovoz berishni bostirish, ular o'tib ketishdi Jim Crow qonunlari saqlab qolish oq ustunlik, shuningdek, yangi huquqni bekor qilish davlat konstitutsiyalari aksariyat afroamerikaliklarning va ko'pchilikning oldini oldi Kambag'al oqlar ovoz berishdan. Bu yutuqlarga qadar davom etdi fuqarolik huquqlari harakati 1960-yillarda va barcha fuqarolar uchun yagona konstitutsiyaviy huquqlarni ta'minlash uchun federal qonunlarning qabul qilinishi.
20-asr boshlarida Qo'shma Shtatlar dunyodagi etakchi sanoat qudratiga aylandi. Shimoli-sharq va O'rta g'arbiy va kelishi Evropadan millionlab muhojir ishchilar va dehqonlar. Milliy temir yo'l tarmog'i qurilib, yirik konlar va fabrikalar tashkil etildi. Korrupsiyadan, samarasizlikdan va an'anaviy siyosatdan ommaviy norozilik ularni qo'zg'atdi Progressiv harakat, 1890-yillardan 1920-yillarga qadar.
Ushbu davr ko'plab islohotlarga olib keldi, shu jumladan federal daromad solig'i, senatorlarni to'g'ridan-to'g'ri saylash, taqiqva ayollarning saylov huquqi. Dastlab neytral Birinchi jahon urushi, AQSH Germaniyaga urush e'lon qildi 1917 yilda va moliyalashtirildi Ittifoqdosh keyingi yilgi g'alaba. Ayollar buni qo'lga kiritdilar ovoz berish huquqi 1920 yilda, tub amerikaliklar 1924 yilda fuqarolik va ovoz berish huquqini olishlari bilan. Keyinchalik obod o'n yil 1920-yillarda, 1929 yildagi Wall Street halokati butun dunyo bo'ylab o'n yillik boshlanishini belgiladi Katta depressiya. Demokratik Prezident Franklin D. Ruzvelt ning respublika hukmronligini tugatdi oq uy va uni amalga oshirdi Yangi bitim dasturlar, shu jumladan ishsizlarga yordam berish, fermerlarni qo'llab-quvvatlash, Ijtimoiy Havfsizlik va a eng kam ish haqi. Yangi shartnoma aniqlandi zamonaviy Amerika liberalizmi. Keyin Yaponlarning Perl-Harborga hujumi 1941 yilda Qo'shma Shtatlar kirdi Ikkinchi jahon urushi va moliyalashtirdi Ittifoqdosh urush harakati va mag'lubiyatga yordam berdi Natsistlar Germaniyasi va Fashistik Italiya ichida Evropa teatri. Uning ishtiroki yangi ixtiro qilingan narsalardan foydalanish bilan yakunlandi Yaponiyaning ikkita shahrida yadro quroli mag'lub qilmoq Imperial Yaponiya ichida Tinch okeani teatri.
Amerika Qo'shma Shtatlari va Sovet Ittifoqi da raqib super kuchlar sifatida paydo bo'ldi Ikkinchi jahon urushidan keyingi natijalar. Davomida Sovuq urush, ikki mamlakat bir-biriga bilvosita qarshi bo'lgan qurollanish poygasi, Kosmik poyga, kommunistik ekspansiyaga qarshi tashviqot kampaniyalari va mahalliy urushlar, xususan Koreya urushi va Vetnam urushi. Qo'shma Shtatlarning maqsadi bu tarqalishni to'xtatish edi

XULOSA
Biz ko’rib o’tayotgan davr, tarixan qisqa davr bo’lishiga qaramay Yevropa mamlakatlari ijtimoiy-siyosiy jamiyatida va butun dunyoda eng sermahsul g’oya va tajribalar, kashfiyotlar, ixtirolar va xulosalar, umuman olganda madaniyatning boyish davri bo’lganligini ko’ramiz. Kurs ishimda tadqiqotchi sifatida mavzu bo’yicha tarixchi, faylasuf, siyosatchi, adabiyotshunos, san’atshunos olimlarning bayon qiligan fikrlarini va olgan shaxsiy fikr va mulohazalarini, keltirib o’tishga harakat qildim. Kurs ishining maqsadi ham vorisiylik negizida boyib borgan va bugungi madaniyat ilm-fan va taraqqiyotining asoslaridan bo’lgan Yevropa va AQSH madaniyatining, nisbatan qisqa davrdagi ma’lum va noma’lum qirralarini o’rganish, shuning bilan jamiyat ma’naviyati va madaniyatining istiqboli uchun xizmat qilishini ta’minlashga qaratilgan. XIX asr madaniyati, uning rivojlanishi yo’llari xususida gap borar ekan, bunda shuni alohida ta’kidlash joizki, bu davrda yuz bergan ko’lamli ijobiy o’zgarishlar zamirida turli mintaqalar, mamlakatlar, elatlar va millatlar ijodkorligi, ularning yaratuvchan salohiyatining o’zaro uyg’unlashuvi, mantiqan bog’lanib, bir-birlarini boyitib, to’ldirib borishi yaqqol ko’zga tashlanadi.

Sivilizatsion jarayonlarning bu tarzda yaqinlashuvi, globallashuvi hamda jadallashuvi, tabiiyki, kishilik ma’naviyatining barcha sohalarida, xususan ilm-urfon, fan-texnika, texnologiyalar, kommunikatsiyalar tizimi sohalarining tezkor rivojlanishida sezilarli iz qoldirdi albatta. XIX asr ilmiy-texnika taraqqiyotida juda ko’plab ob’ektiv omillar alohida o’rin tutadi. Birinchidan, bu sohaning muammolari turli mamlakatlarda faoliyat yuritgan, ilmiy maktablar yaratgan, muhim ilmiy kashfiyotlar qilgan daho allomalar, fan fidoyilarining ijodiy hamkorligi, sa’y-harakatlari tufayli o’z yechimini topganligi shubhasiz. Ikkinchidan, ijtimoiy taraqqiyotning avval erishgan darajasi, chunonchi, XIX asr davomida yuz bergan sanoat inqilobi, ilm-fan sohasidagi muhim kashfiyotlar, ularning samaralari alohida o’rin tutganligi aniqdir. Ba’zi davlatlarda boshlang’ich ta’lim faqat XIX asrning oxirgi choragida umumiy va majburiy bo’lgan. Angliyada 1870 yilda liberallar kabineti boshlig’i U.Gladston parlamentdan majburiy boshlang’ich ta’lim to’g’risidagi qonunni o’tkazgan edi. Angliyada birinchi marotaba davlatning ta’lim tizimi joriy etildi, ungacha ta’lim anglikan cherkovi va boshqa sektalar qo’lida, xususiy tadbirkorlar uchun esa daromad manbai va nihoyat xayri-ehson bilan bog’liq bo’lgan. Endilikda esa davlat tomonidan butun mamlakat bo’ylab maktablar ochildi. Ammo bu hali har bir oila o’z bolalarini boshlang’ich ta’lim olish uchun maktabga yuborish imkoniyatini oldi degan gap emasdi. Chunki bunday ta’limning bepul yoki majburiyligini maktab kengashlari belgilardi. Bunday kengashlarning xulosasi esa undagi kuchlar nisbati, ya’ni anglikan cherkovi bilan bog’liq konservativ kuchlarmi yoki maktablarda cherkov ta’sirini kamaytirishga intilgan liberal kuchlar ustunligi bilan belgilanardi. Faqatgina 1880 yil va 1891 yillarda yangi qonunlarning qabul qilinishigina boshlang’ich ta’limning Angliyada bepul va majburiy bo’lishini ta’minladi. Shu uchun ham savodxonlik darajasi bo’yicha Angliya birinchi jahon urushigacha Germaniyadan orqada edi. Boshlang’ich ta’limdagi cherkovning ta’siri masalasida Angliyadagi ahvol Germaniyadagiga nisbatan mushkulroq edi. Agar nemislarda ikkita e’tiqod – katoliklar va protestantlar mavjud bo’lsa, inglizlarda hukmron anglikan cherkovidan tashqari unchalik ko’p bo’lmagan katoliklar va ko’plab turli sektalarga mansub kishilar mavjud edi. Angliyani «mingta cherkov mamlakati» da deyilishi bejiz emas.
Xulosa qilib aytganda madaniyat bir tekisda rivojlanuvchi jarayon emas. Ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy munosabatlar ta’sirida madaniyat taraqqiyotida inqirozli yoki sakrash holatlari ham yuz berib turadi. Kurs ishimda ushbu holatlarni hisobga olgan holda bu jarayonlarga kompleks va tarixiy nuqtainazardan yondashishga harakat qildim. Madaniy tradisiya jarayonlarida yaratilgan asar yoki ijod na’munasini o’rganishda muayyan siyosiy mafkuraga bog’liqlik jihatlari bor yo’qligini chuqur tahlil qilgan holda uni badiiy imkoniyatlaridan foydalanishni maqsad qildim. G’arb madaniyati va mafkurasining gumanist tomonlarini o’zlashtirish orqali uni milliy istiqlol g’oyasi tamoillariga moslashtirishni bosh vazifa deb qabul qildim.