Xlorning olinishi, xossalari va uning birikmalari Reja Xlor (Chlorum). - Xlor (Chlorum). Xlor birinchi marta 1772 yilda Sheele tomonidan olingan. 1810 yilda xlorni X.Devi yangi element sifatida kiritgan. Xlor so’zi yunonchadan “xloros” - sarish yashil degan ma’noni beradi.
- Aktiv element bo’lgani uchun fakat birikmalar xolatida uchraydi. Natriy, kaliy va magniyli tuzlar dengiz, sho’r ko’llar, xatto kurigan ko’llarda xam uchraydi.
Tabiatda uchrashi. - Tosh tuz yoki galit- NaCl, , silvinit - KCl*NaCl, karnallit - KCl*MgCl2*6H2O, silvin- KCl, kaunit- MgSO4*KCl*3H2O kabi birikmalari ma’lum.
- Olinishi. Xlorning sanoat mikyosida olinishi KCl yoki NaCl ning suvdagi eritmasini elektroliziga asoslangan. Bu jarayonda eng asosiy maxsulot yuvchi natriy xisoblanadi. Laboratoriyada xlorning olinishi turli oksidlovchilarga xlorid kislota ta’sir ettirilishiga asoslangan.
Oksidlovchilar sifatida MnO2, KMnO4, PbO2, K2Cr2O7, KClO3 - Oksidlovchilar sifatida MnO2, KMnO4, PbO2, K2Cr2O7, KClO3
- va boshkalar olinishi mumkin.
- MnO2+4HCl=MnCl2+Cl2+2H2O
- qattiq xolatdagi osh tuziga konsentrlangan sulfat kislota va MnO2 ta’sir ettirilganda xam xlor xosil bo’ladi:
- 2NaCl+2H2SO4+MnO2=MnSO4+Cl2+Na2SO4+2H2O
Tabiatda xlorning ikkita izotopi uchraydi: 1735Cl(75,53%) va 1737Cl(24,47%). Shuning uchun uning o’rtacha atom massasi 35,45 u.b. olinadi. Bundan tashkari xlorning 5 ta sun’iy izotoplari olingan: 33Cl, 34Cl, 38Cl, 39Cl Xossalari. Xlor sarish yashil tusli gaz, uning kaynash xarorati -34oS, kotish xarorati -101oS. Xlor suvda, CCl4, SCl4 va TiCl4 da eriydi. Bir xajm suvda 2,5 xajm xlor eriydi. O,6 MPa bosimda xona xaroratida xlor juda oson suyuklikka aylanadi. - Tabiatda xlorning ikkita izotopi uchraydi: 1735Cl(75,53%) va 1737Cl(24,47%). Shuning uchun uning o’rtacha atom massasi 35,45 u.b. olinadi. Bundan tashkari xlorning 5 ta sun’iy izotoplari olingan: 33Cl, 34Cl, 38Cl, 39Cl Xossalari. Xlor sarish yashil tusli gaz, uning kaynash xarorati -34oS, kotish xarorati -101oS. Xlor suvda, CCl4, SCl4 va TiCl4 da eriydi. Bir xajm suvda 2,5 xajm xlor eriydi. O,6 MPa bosimda xona xaroratida xlor juda oson suyuklikka aylanadi.
Kimyoviy xossalari. - Xlor ftorga nisbatan aktivligi kam, lekin anchagina faol element. Xlor to’ridan to’ri kislorod, azot va inert gazlar bilan ta’sirlashmaydi.
- Xlor metallar bilan portlash bilan reaksiyaga kirishib xloridlar xosil kiladi:
- 2Na+Cl2=2NaCl
- Ca+Cl2=CaCl2
- 2Al+3Cl2=2AlCl3
- Vodorod xlor atmosferasida yorulik nuri ta’sirida yonib vodorod xlorid
- xosil kiladi:
- H2+Cl2=2HCl
- Ko’pchilik metallmaslar xam xlor ta’siridan oson oksidlanadi, bunda u oksidlovchidir:
- 2 P+5Cl2= 2PCl5 2P+3Cl2=2PCl3
- Si+2Cl2 = SiCl4 2Sb+3Cl2=2SbCl3
- Xlorning suv bilan ta’sirlanishidan vodorod xlorid va gipoxlorit kislota xosil bo’ladi:
- Cl2+H2O=HCl+HClO
- Xlorning uglerod bilan xosil kilgan birikmalari (CCl4, CHCl3, CH2Cl2, CH3Cl) metanning xlorlanish jarayonida olinadi. Xlor ba’zi murakkab moddalarni xam oksidlaydi:
- 2K2MnO4+Cl2= 2KMnO4+2KCl
- 2FeCl2+Cl2=2FeCl3
-
- Xlordan xlorid kislota, KClO3 , organik moddalar, bo’yoklar, kishlok xo’jaligi zarakunandalariga karshi preparatlar olishda ko’llanildi. Xlordan gazlamalarni okartirishda, ichimlik suvini dezinfeksiya kilishda ishlatiladi.
- Xlorid kislota va uning tuzlari. Xlorning vodorod bilan xosil kilgan birikmasi vodorod xlorid(HCl ). O’tkir xidli rangsiz gaz modda (suyukl. xarorati -114,2 oS, kaynash xarorati -84,9 oS). Suvda yaxshi eriydi. 1 xajm suv 450 xajmHCl ni eritadi. Vodorod
- xloridni suvdagi eitmasi xlorid kislota deyiladi. Xlorid kislota kuchli kislotalardan biridir.
- Sanoat mikyosida erulik nuri ishtirokida vodorodga xlor ta’sir ettirish orkali olinadi:
- H2+Cl2=2HCl
- Osh tuziga sulfat kislota ta’sir ettirilganda xam vodorod xlorid olinadi:
- NaCl+H2SO4=NaHSO4+HCl
Do'stlaringiz bilan baham: |
