Xo‘jalik yurituvchi subyektning ishlab chiqarish chiqimlari, foydasi va rentabelligi

Toshkent moliya instituti sirtqi moliya fakulteti SMM-55guruh talabasi Turgunov Alishernining moliya fanidan tayyorlagan mustaqil ishi

• Toshkent moliya instituti sirtqi moliya fakulteti SMM-55guruh talabasi Turgunov Alishernining moliya fanidan tayyorlagan mustaqil ishi

XOʼJALIK YURITUVCHI SUBYEKTLARNI MOLIYAVIY RESURSLARI

REJA:

1. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning xarajatlari: mohiyati, tarkibi, klassifikatsiyalanishi va samaradorligini baholash.

2. Foyda, uni shakllantirish va undan foydalanish. Rentabellik va uni oshirish yo‘llari.

3. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy resurslari va ularning manbalari.

“Ishlab chiqarish xarajatlari” va “ishlab chiqarish chiqimlari” tushunchalari (iboralari) bir xil ma’noni anglatmaydi. Bu tushunchalarning ikkinchisi birinchisiga nisbatan kengroq bo‘lib, jamiyat nuqtayi nazaridan u jonli va buyumlashgan mehnatning barcha hajmini o‘zida mujassam etadi va mahsulotning qiymatiga teng. “Ishlab chiqarish “chiqimlari” tushunchasi, aksariyat hollarda, iqtisodiyotning ma’lum bir sohasi bilan bog‘langan (masalan, ishlab chiqarish chiqimlari, muomala chiqimlari va boshqalar).

“Ishlab chiqarish xarajatlari” va “ishlab chiqarish chiqimlari” tushunchalari (iboralari) bir xil ma’noni anglatmaydi. Bu tushunchalarning ikkinchisi birinchisiga nisbatan kengroq bo‘lib, jamiyat nuqtayi nazaridan u jonli va buyumlashgan mehnatning barcha hajmini o‘zida mujassam etadi va mahsulotning qiymatiga teng. “Ishlab chiqarish “chiqimlari” tushunchasi, aksariyat hollarda, iqtisodiyotning ma’lum bir sohasi bilan bog‘langan (masalan, ishlab chiqarish chiqimlari, muomala chiqimlari va boshqalar).

Ishlab chiqarish chiqimlarini dastlab 2 guruhga bo‘lish mumkin:
Aniq yoki amaldagi, haqiqatdagi chiqimlar
Aniq bo‘lmagan chiqimlar
Aniq yoki amaldagi, haqiqatdagi chiqimlar XYuS tomonidan amalga oshirilgan aniq xarajatlardan – ish haqi, xomashyo va materiallar xarajatlari, ijara uchun to‘lov va boshqalardan iborat.
Aniq bo‘lmagan, almashgan chiqimlar yoki qo‘ldan boy berilgan, qo‘ldan chiqarilgan imkoniyatlar chiqimlari esa shu bilan bog‘liqki, XYuS mahsulot ishlab chiqarish uchun kapitaldan foydalanib, shuning o‘zida uning muqobilli foydalanish imkoniyatini qo‘ldan chiqaradi.
“XYuSning xarajatlari” tushunchasi “XYuSning chiqimlari” tushunchasidan farq qilib, ular bevosita moliyaviy kategoriyalar va birinchi navbatda mahsulot tannarxi bilan uzviy bog‘langan. Shuning uchun ham XYuSning xarajatlariga uning mohiyatini ifodalovchi quyidagicha ta’rif berish mumkin: foyda olish yoki XYuSning boshqa maqsadlariga erishish uchun foydalaniladigan resurslarning pul qiymati XYuSning xarajatlari deyiladi.
“Xarajatlar” tushunchasi “tannarx” tushunchasiga nisbatan kengroq hisoblanadi. Chunki tannarx umumiy xarajatlarning bir qismini (oddiy takror ishlab chiqarish xarajatlarini) o‘zida aks ettiradi.