Xo‘jalik yurituvchi subyektning ishlab chiqarish chiqimlari, foydasi va rentabelligi

XYuS faoliyatining shart-sharoitlari va yo‘nalishlariga bog‘liq ravishda xarajatlar quyidagi 2 yirik guruhga bo‘linadi:

1- sotishdan tashqari xarajatlar

• mahsulotlarni tayyorlash, saqlash va yetkazib berish, ishlarni bajarish, xizmatlarni ko‘rsatish, tovar (ish, xizmat, mulkiy huquq)larni sotib olish va sotish xarajatlari;
• asosiy vositalar va boshqa mol-mulklarni saqlash va ekspluatatsiya qilish, ta’mirlash va texnik xizmat ko‘rsatish, shuningdek, ularni tuzatilgan holatda saqlab turish xarajatlari;

2-ishlab chiqarish va sotish bilan bog‘liq xarajatlar
• tabiiy resurslarni o‘zlashtirish xarajatlari;
• ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlanmalari bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar; • majburiy va ixtiyoriy sug‘urta xarajatlari;
• ishlab chiqarish va realizatsiya bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa xarajatlar.

Yuqoridagilardan tashqari bu xarajatlar yana quyidagicha guruhlanishi mumkin:

moddiy xarajatlar
mehnat haqi xarajatlari
hisoblangan amortizatsiya summalari
boshqa xarajatlar

Sotishdan tashqari xarajatlar mahsulotni ishlab chiqarish va sotish bilan bog‘liq bo‘lmaydi.

Resurslarning samarali boshqaruvchanligini ta’minlash uchun mahsulotning tannarxi XYuSning alohida olingan bo‘linmalari bo‘yicha hisoblanadi. U o‘z ichiga shu bo‘linmaning xarajatlarini olib, ma’lum davr uchun XYuS xarajatlarining rejali hisobini, ya’ni byudjetini (smetasini) tuzish uchun asos bo‘ladi.

XYuSning barcha moliyaviy resurslari o‘z mablag‘lari hisobidan, moliya va kredit bozorlaridan jalb qilinadigan resurslar hisobidan, uzoq va qisqa muddatli kreditlar hamda kreditorlik qarzlaridan iborat bo‘lgan qarz mablag‘lari ko‘rinishidagi resurslardan tashkil topadi.

XYuSning barcha moliyaviy resurslari o‘z mablag‘lari hisobidan, moliya va kredit bozorlaridan jalb qilinadigan resurslar hisobidan, uzoq va qisqa muddatli kreditlar hamda kreditorlik qarzlaridan iborat bo‘lgan qarz mablag‘lari ko‘rinishidagi resurslardan tashkil topadi.