Xorazm III asrda Xorazmda bir nechta mahalliy hokimliklar mavjud bo’lgan III asr o’rtalarida
Download 195 Kb.
|
qo'llanma
|
Mil. avv. III asrda – Sirdaryoning o’rta oqimida turkiy va sug’diylar ittifoqi asosida tashkil topgan Qang’ davlati davrida «Qovunchi madaniyati» vujudga keldi Mil. avv. III asrda – aholi tashqi qiyofalarida hozirgi o’zbek va voha tojiklariga xos antropologik tipi (qiyofasi) to’liq shakllandi VII asrdan boshlab o’lkamiz «Turkiston» nomi bilan atala boshlagan. IX asrda – Movarounnahr mintaqasida yaxlit turkiy etnik qatlam, jonli turkiy til muhiti vujudga kela boshladi va turkiylashish jarayoni jadallashdi. IX-XII asrlarda – o’zbek xalqi shakllandi IV BOB. VATANIMIZ XALQLARINING CHINGIZXON ISTILOSI VA ZULMIGA QARSHI OZODLIK KURASHI 1206-yilda – Onon daryosi bo’yida chaqirilgan mo’g’ul urug’ va qabila boshliqlarining qurultoyida Temuchin (1155-1224) ulug’ xon (qoon) deb e’lon qilinadi va Mo’g’ullar davlatiga asos solinadi 1216–yilda – Chingizxon huzuriga Xorazmshoh Bahouddin Roziy boshchiligida o’z elchilarini yubordi 1218-yilning bahorida – Sulton Muhammad Chingizxon elchisini Buxoro shahrida qabul qildi 1218-yil – Chingizxon Sulton Muhammadga o’z minnatdorchiligini izhor etish va ikki buyuk qo’shni davlatlar o’rtasida shartnoma tuzish uchun Xorazmga juda katta savdo va elchilar karvonini jonatadi, O’tror hokimi Inalchiq karvonni talaydi CHINGIZXONNING HARBIY YURISHLARI: 1219-yilning kuzida – Chingizxon Xorazmshohga qarshi yurish boshladi. 1220-yilning 16-fevralida – mo’gullar Buxoroni, martda – Samarqand shahrlarini egalladi 1221-yilning boshlariida –mo’g’ul askarlari hujum boshlab, Urganchni qamal qiladi 1221-yilning 25–noyabrida – Jaloliddin Manguberdi va Chingizxon o’rtasida Sind bo’yida jang 1231-yilda – Jalolidinin Manguberdining vafoti bilan Xorazmshoh davlati quladi 1236-1240-yillarda – Botuxon boshliq mo’g’ullar Rossiya yerlarini zabt etib, Oltin O’rda davlatini tuzdi 1256-yilda – Xuloku boshliq mo’g’ullar Eronni tuliq egallab, Xulakiylar davlati tuzdi 1258-yilda – Xuloku Bog’dod shahrini egallab, abbosiylar sulolasiga (Arab xalifaligiga) xotima beradi XIII asrning 20-yillarida (1224) – zabt etilgan o’lka va viloyatlarni Chingizxon o’g’illariga taqsimlab berdi 1224-y Chingizxon tomonidan yettisuv, sharqiy turkiston va movorounnahr chig’atoyga berildi JALOLIDDIN MANGUBERDI QAHRAMONLIGI 1145-1221-y Naajmiddin Kubro y.y. “ Dinningulug’ yulduzi” 1995-y N. Kubroning 850 yilligi keng nishonlandi 1220-y aprelida Muhammad Xorazmshoh Nishopurga keladi 1220-y dekabrida M. Xorazmshoh vafot etadi 1198-1231-y Jaloliddin Manguberdi y.y 1221-y Parvon jangi. Jaloliddin mug’ullarning Shiki Xutuxu no’yon boshliq 45 minglik qo’shin ustidan g’alaba qozonadi 1224-y Jaloliddin Manguberdi Hindistonni tashlab Iroqqa yo’l oladi 1225-y Jaloliddin Marog’a shahrini jangsiz qo’lga kiritadi 1225-y avgustda Jalolidin Garni shahri yaqinida gurjilarning 60 minglik qo’shini ustidan g’alaba qozonadi 1226-y Gurjiston to’liq egallanadi 1227-y sentabr Jaloliddin Isfahon shahri yaqinida mo’g’ullarning Taynolno’yon boshliq qo’shini ustidan g’alaba qozonadi 1230-y Jaloliddin Ko’niya, Jazira, Damashq, Misrning birlashgan qo’shinidan Arzinjon yaqinida mag’lubiyatga uchraydi 1231-y mug’ullar Ozarbayjonga bostirib kirib Jaloliddin qo’shini ustidan g’alaba qozonadi 1256-y mug’ullar o’rta sharqni egallaydilar 1224-1231-y Nasaviy Jaloliddinning xizmatida bo’ladi 1241-yildan boshlab Nasaviy Jaloliddin manguberdi tarjimai holi haqidagi asarini yozishni boshlaydi 1944-y Maqsud Shayxzoda “ Jaloliddin Manguberdi” dramasini yozadi 1998-y Jaloliddin Manguberdining 800-yilligini nishonlash to’g’risida O’zbekiston hukumatining qarori chiqdi 1999-yili – Jaloliddin Manguberdi tavalludining 800 yilligi mustaqil O’zbekistonda keng nishonlandi. 2000-yil 30-avgustda – «Jaloliddin Manguberdi» ordeni ta’sis etildi 1238-yilda – Buxoroning Torob qishlog’ida Mahmud Torobiy boshchiligida mo’g’ullarga qarshi qo’zg’olon 1238-yilda – Chig’atoy Mahmud Yalavochni Movoraunnahr noibligidan chetlatib, uning o’g’li Mas’udbek noib etib tayinlandi. Ulug’ xoqon O’qtoy (1227-1243) Mahmud Yalavochni Pekin shahriga hokim etib tayinlaydi 1271-yilda – Mas’udbek tomonidan pul islohoti amalga oshirilda (16 viloyatda) Kebek (1318-1326) – ma’muriy va pul islohotini o’tkazdi. Qarshi (Nasaf) shahriga asos soldi 1348–yilda – Chig’atoy naslidan bo’lgan Tug’luq Temur Mo’g’uliston xoni etib ko’tarildi Mo’g’ullar davridagi soliqlar: «kalon» – dehqonlardandan olinadigan yer solig’i, hosilning 1/10 qismi hajmida «qopchur» – chorvadorlarga olinadigan solig’i, chorva mollari bosh sonining 2,5% miqdorida «shulen» – davlat xazinasi uchun olinadigan oziq-ovqat solig’i, «shulen» har bir podadan ikki yashar qo’y, qimiz uchun har ming otdan bir biya hisobida olingan «targ’u» – hunarmandlar va savdogarlardan olinadigan soliq, ishlab chiqarilgan mahsulot yoki sotilgan molning 1/30 qismi hajmida XIII asr o’rtalarida – Chig’atoy ulusining mo’g’ul amaldorlari doirasida o’troqlikka ko’chish, shahar hayotiga yaqinlashish, mahalliy o’troq aholining boy madaniyatidan foydalanish jarayoni kuchayadi XIV asrning birinchi yarmida – Chig’atoy ulusida mo’g’ullarning o’troqlikka o’tish jarayoni kuchaydi XIV asrning 40-yillarida – (1348) Chig’atoy ulusi ikkiga bo’linib ketdi Mo’g’ullar davrida qurulgan inshoatlar Buxoro shahrida – Ismoil Somoniy maqbarasi, Namozgoh masjidi, Minorai kalon, Vobkent hamda Jarqo’rg’ondagi minoralar V-BOB. AMIR TEMUR VA TEMURIYLAR DAVLATI XIV asrning 50-60-yillarida – Movarounnahr 10 ga yaqin mustaqil bekliklarga bo’linib ketgan: Keshda ⟶ Amir Hoji Barlos; 1336-yil 9-aprelda – Amir Temur Kesh (Shahrisabz) shahri yaqinida Xojailg’or qishlog’i (Yakkabog’ tumani) da tavallud topgan. Uning to’liq ismi Amir Temur ibn Amir Tarag’ay ibn Amir Barqul XIV asrning 50-yillari oxirida – Movarounnahrda amirlarning o’zaro kurashi kuchayib, mamlakatda siyosiy parokandalik avjiga chiqadi 1360-1361-yillarda–Tug’luq Temur Movarounnahrga ikki marta bostirib kirib, Movarounnahrni egalladi 1363-yilda – Amudaryoning chap sohilidagi Qunduz shahri yonida Amir Temur bilan Amir Husaynning birlashgan qo’shini Ilyosxo’ja ustidan g’alaba qozondi 1364-yil oxirida – ular Ilyosxo’ja boshchiligidagi mo’g’ullarni Movarounnahrdan quvib chiqaradilar 1365-yil 22-may kuni – Toshkent bilan Chinoz o’rtasidagi Chirchiq daryosi bo’yida “Loy jangi” bo’ldi XIV asrning 60-yillarida – Sarbadorlar harakati vujudga keldi 1366-yilning bahorida–Samarqand yaqinidagi Konigil mavzeyida Movarounnahr beklari sarbadorlarning yetakchilari bilan muzokara olib boradilar (mudarris Mavlonzoda Samarqandiy, hunarmand Abu Bakr Kalaviy va mohir mergan Xurdaki Buxoriy) 1366-1370-yillar davomida – Husayn bilan Amir Temur o’rtasida munosabat keskinlashib, ular o’rtasida bir necha bor o’zaro to’qnashuvlar bo’ldi 1370-yilning 10-aprelida – Balx shahri Amir Temurga taslim bo’ladi. Amir Husayn qatl etiladi 1370-yilning 11-aprelida – Amir Temur Movarounnahrning amiri deb e’lon qilindi (1370-1405) 1370-yil, iyul oyida – Amir Temur Samarqandda qurultoy chaqirdi. AMIR TEMURNING DAVLAT CHEGARALARINI XAVFSIZLANTIRISH YO’LIDAGI YURUSHLARI 1381-yilda Hirot, Seiston, Mozandaron egallandi. Shundan so’ng Saraxs, Jom, Qavsiya, Sabzavor shaharlari jangsiz Amir Temurga bo’ysundi Amir Temur 1372–yildan boshlab Xorazmga besh marta harbiy yurish qildi, Xorazm 1388–yilda uzil–kesil bo’ysundirildi 1395-yilning 15-aprelida Shimoliy Kavkazda Tarak (Terek) daryosi bo’yida O’ltin O’rda xoni To’xtamish ustidan g’alaba qozonib, Movarounnahrning shimoliy hududlarini xavfsizligini mustahkamladi AMIR TEMURNING HARBIY YURUSHLARI: 1398-1399 yillarda – Amir Temur Hindistonga yurish qiladi va Dehlini egallaydi 1371-1390- yillarda olib borilgan yetti harbiy yurishdan keyin Amir Temur mug’ulistonni qo’lga kiritishga muvaffaq bo’ladi 1402-yilning 20-iyulda – «Anqara jangi»da Sulton Boyazid ustidan g’alaba qozondi Boyazid ustidan qozonilgan buyuk g’alaba bilan Amir Temurni Fransiya qiroli Karl VI (1380–1422), Angliya qiroli Genrix IV (1399–1413) hamda Kastiliya va Leon qiroli Genrix III (1390–1407) tabrikladi 1404-yilning 27-noyabrida – Amir Temur 200 ming qo’shin bilan Samarqanddan Xitoy safariga chiqdi 1405–yil 18–fevralda O’tror shahrida Amir Temur vafot etdi Amir Temur saltanatining chegaralari: Hindiston va Xitoydan Qora dengizga qadar va Orol dengizidan Fors qo’ltig’iga qadar chuzulgan yerlar Amir Temur saltanatiga kirgan hududlar: Kichik Osiyo, Suriya, Misr va Quyi Volga, Don bo’ylari, Balxash ko’li va Elsuvi daryosi, Shimoliy Hindistongacha bolgan mamlakatlarni o’ziga bo’ysundirdi AMIR TEMUR SALTANATINING MA’MURIY VA HARBIY TUZILISHI Amir Temur saltanatida davlat boshqaruvi ikki idoradan: dargoh va vazirlik ( 7 ta devon)dan iborat bo’lgan Ijroiya hokimiyat — devonni devonbegi (bosh vazir) boshqargan Vazirliklari: 1) harbiy vazirlik; 2) mulkchilik; 3) soliq ishlari vazirligi; 4) moliya vazirigi va yana sarhadlar va tobe mamlakatlarning boshqaruvi bilan shug’ullanuvchi yana uch vazir bo’lib, ular devonbegiga hisobot berib turgan LAVOZIMLAR: Tavochi ⟶ qo’shin to’plovchi Dorug‘a ⟶ mo‘g‘ulcha «nazoratchi», «shahar boshlig‘i» degan ma’noni beradi. Dorug‘a zimmasiga quyidagi vazifalar yuklatilgan: aholini ro‘yxatga olish; mahalliy xalqdan qo‘shin to‘plash; pochta aloqalarini yo‘lga qo‘yish; soliqlar yig‘ish; to‘plangan soliq-to‘lovlarni ulug‘ qoon saroyiga yetkazish AmirTemur ulkan saltanat tasarrufidagi o’lkalarni o’g’illari, nabiralari va xizmat ko’rsatgan amirlarga suyurg’ol tarzida in’om qilib, ular orqali boshqardi: Mirzo Umar ibn Mironshohga ⟶ Ozarbayjon, G’arbiy Eron, Iroq, Armaniston ( markazi Tabriz) Pirmuhammad ibn Umar Shayxga ⟶ Forsni, yani eronning janubiy qismini (markazi Sheroz) Shohruh Mirzoga ⟶ Xuroson, Mozandaron, jurjonni va Siistonni ( markazi Hirot) Pirmuhammad Jahongirga –Afg’oniston va Shimoliy Hindistonni ( markazi g;azna) AMIR TEMUR QO’SHINI Tuman ⟶ o’n minglik, hazora ⟶ minglik, qo‘shun ⟶ yuzlik, ayl ⟶ o’nlik birikmalariga bo’lingan 
JUVONG’OR BURONG’OR  
«IZOFA» zaxira (rezerv) MAMLAKAT OBODOISCHILIGI YO’LIDA 1404-yilda Samarqandda bo’lgan Ispaniya elchisi Klavixo Amir Temurning olib borayotgan binokorlik ishlaridan hayratda qolgan edi Bag’dod, Baylakon va darband kabo bo’ysundirilgan mamlakatlar shaharlarini qaytadan tikladi G’ARBIY YEVROPA VA BOSHQA DAVLATLAR BILAN ALOQALAR XIV asr oxiri va XV asr boshlarida – Boyazidga zarba berish uchun qulay siyosiy vaziyat vujudga keldi 1385-yildan boshlab Amir temur va misr sultoni Barquq o’rtasida rasmiy aloqalar o’rnatila boshlandi 1386-1405- yillar o’rtasida Amir Temur va Misr sultoni va uning Suriyadagi noiblari o’rtasida 25 marta maktub va elchilar almashildi 1384-y To’xtamishxonning elchisi Misr sultoni Barquq bilan uchrashib A. Temurni yo’q qilishni taklif etadi 1404-y Samarqandga Xitoy imperatorining elchilari kelishadi 1402-yil, 15-mayda – Amir Temurning Konstantinopol noibi Ioann VII Paleolog nomiga noma yo’lladi 1402-yil yozida – Amir Temur Fransiya qiroli Karl VI va Angliya qiroli Genrix IV nomlariga maxsus elchilar orqali maktublar yo’llaydi. Elchilar Parijga 1403-yil may oyida yetib boradilar 1403-yil 15-iyunda – Fransiya qiroli Karl VI Amir Temurga javob maktubini yubordi 1402-yilning bahorida – Kastiliya (Ispaniya) qiroli Genrix III birinchi marta Amir Temurga o’z elchilarini yubordi 1403-yil 21-mayda – Genrix III Amir Temur huzuriga ikkinchi marta maxsus elchilarni yuboradi 1404-yilning sentabr-noyabr oylarida – Klavixo boshliq Ispaniya elchilari Samarqandda bo’ldilar 1404-yilning 21-noyabrida – Klavixo boshliq Ispaniya elchilari Samarqanddan jo’natib yuboriladi 1406-yilning mart oyida – Klavixo Ispaniyaga qaytib boradi. Klavixoning asarlari: «Buyuk Temur tarixi» va «Temur qarorgohi», «Samarqandga sayohat kundaligi» AMIR TEMURNING VATAN TARIXIDA TUTGAN O’RNI: _ 1996-y Yuneskoning tashabbusi bilan Toshkent, Samarqand va boshqa xorijiy shaharlarda A. Temur tavalludining 660-yilligi nishonlandi _ 1996-y O’zbekistonda A. Temur yili deb elon qilindi _ 1553-y Florensiyalik olim Perondinoning “Skifiyalik Tamerlanning ulug’vorligi” nomli asari bosib chiqildi _ 1582- y Seviliyada Klavixoning “Esdaliklari” chop etildi _ XVI asrda ingliz dramaturgi Xristofor Morloning “Buyuk Temur” nomli sahna asari yaratildi _ 1968-y faylasuf olim I.Mo’minovning “Amir temurning o’rta osiyo tarixidada tutgan o’rni va roli” nomli risolasini nashr etildi _ 1995-y Amir Temur xalqaro jamg’armasi tashkil etildi _ 1996-y Temuriylar davlat muzeyi ochildi _ 1996-y Amir Temur ordeni tasis etildi _ 2017-y 30-iyunda Prezident Sh. Mirziyoev kamolotning IV qurultoyida yoshlarga harbiy talim-tarbiya beradigan kursantlar maktablariga “Temurbeklar maktabi” deb nom berish taklifini ilgari surdi AMIR TEMUR VORISLARI O’RTASIDA TAXT UCHUN KURASH 1405-yilning 18-martda – Mironshohning o’g’li Xalil Sulton Mirzo o’zboshimchalik bilan Samarqandni egallab, o’zini Movaroutmahrning oliy hukmdori deb e’lon qiladi 1407-yil 22-fevralda – Pirmuhammad vaziri Pir Ali Toz boshliq fitnachilar qo’lida halok bo’ladi. 1408-yil 22-aprelda – Qoraqo’yunli turkmanlarning qabila boshlig’i Qora Yusuf bilan bo’lgan jangda Mironshoh halok bo’ladi 1409-yil bahorida – Sheroz yaqinida Zarafshon daryosi bo’yida sodir bo’lgan jangda Amir Xudoydot Xalil Sulton qo’shini mag’lubiyatga uchratib, Samarqand shahrini egallab oldi 1409-yil 25-aprelda – Shohrux Amudaryodan o’tib, Samarqand sari yurish qilib, taxtni egalladi 1409-yilda – Shohrux Mirzo Ulug’bek (1394–1449)ni Movarounnahr va Turkistonga hokim qilib tayinlaydi 1410-yilda – Shayx Nuriddin temuriylarga qarshi isyon ko’taradi 1410-yil 20-aprelda Samarqand yaqinida Qizilravot mavzeyida isyonkor ittifoqchilar bilan Mirzo Ulug’bek qo’shinlari o’rtasida jangda Ulug’bek mag’lubiyatga uchrab, Kalifga tomon chekinadi 1412-yilda – Movarounnahr va Turkistonni to’liq boshqarish 18 yashar Ulug’bek qo’liga o’tadi 1414-yilda – Ulug’bek Farg’ona va Qoshg’arni egallaydi 1413–yilda – Shohrux Xorazmni egallaydi 1425-yil bahorida – Ulug’bek Issiqko’l yaqinida Mo’g’uliston ustidan g’alaba qozonadi 1425-yilda – Jizzax yaqinida Ilono’tti darasida Ulug’bek qoyatoshga o’ziga xos «zafarnoma» yozdiradi 1447-yil 12-martda – Shohrux nevarasi Sulton Muhammad isyonini bostirish vaqtida Ray viloyatida vafot etdi 1447-yilning bahorida – Alouddavla Ulug’bekning katta o’g’li Abdullatifning qo’shinini tor-mor qilib, asirga oladi 1448-yilning bahorida – Ulug’bek va Abdullatifning 90 ming kishilik birlashgan qo’shini Hirotga yurish qiladi. Tarnob yaqinida bo’lgan jangda Alouddavla qo’shini tor–mor keltirilib, Hirot qo’lga kiritiladi 1449-yil oktabrda – Damashq qishlog’i yaqinida bo’lgan jangda Ulug’bek Abdulatifdan yengiladi 1449-yilda – Mirzo Ulug’bek 55 yoshida fojiali halok bo’ldi 1451-yilda – Abu Said (1451-1469) (Abulxayrxon yordami bilan) Toshkent, Chinos va Jizzax orqali Samarqandga Mirzo Abdulloga qarshi yurish qilib, Movarounnahrga hokim bo’lib oladi 1457-yilda – Abulqosim Bobur (1448-1457) vafot qilgach Abu Said Xurosonni ham egalladi 1469-yilning erta bahorida – Abu Said Ozarbayjon, G’arbiy Eron va Iroqqacha bo’lgan viloyatlarni egallab turgan turkmanlarga qarshi jangda halok bo’ladi. 1469-yil 24-martda – Sulton Husayn (1469-1506) Xuroson taxtini egalladi 1469-1494-y Sulton Ahmad ( movorounnahrda) 1494-1495-y Sulton Mahmud ( movorounnahrda) 1498-1500-y Sulton Mahmudning o’g’li Sulton Ali ( movorounnahrda) 1454-yilda – Hirot hokimi Abulqosim Bobur Movarounnahrga bostirib kirib, Samarqandni qamalga olganida Xoja Ubaydulloh Ahror mojaroga qat’iyan aralashib, raqiblarni yarashtirdi (Abu Said bilan) Download 195 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|