Xorazm III asrda Xorazmda bir nechta mahalliy hokimliklar mavjud bo’lgan III asr o’rtalarida
Download 195 Kb.
|
qo'llanma
|
XV asrning ikkinchi yarmida – Temuriylar saltanati inqirozga yuz tutdi TEMURIYLAR SULOLASI 1) Amir Temur (1370-1405) 2) Halil Sulton (1405-1409) Shohruh 1409-yilda taxtni egallagach temuriylar davlatini 2 qismga bo’lib boshqardi Movarounnahrda temuriylar sulolasi (1409-1500) 1) Mirzo Ulug’bek (1409-1449) 2) Abdulatif (1449-1450) 3) Mirzo Abdullo (1450-1451) 4) Abu Said (1451-1469) 6) Sulton Ahmad (1469-1494) 7) Sulton Mahmud (1494-1495) 8) Boysung’ur (1495-1497) 9) Sulton Ali Mirzo (1498-1500)
1) Shohrux Mirzo (1409-1447) 2) Alouddavla (1447-1448) 3) Abulqosim Bobur (1448-1457) 4) Abu Said (1457-1469) 5) Husayn Boyqaro (1469-1506) DEHQONCHILIK, HUNARMANDCHILIK, SAVDO ALOQALARI VA ILM-FAN XV asrda – temir buyum, qurol-yarog’ va asboblar yasash yuqori darajaga ko’tariladi O’rta asr hunarmandchiligida – kulolsozlik eng rivoj topgan sohaga aylanadi «banno» - g’isht terib imorat qaddini bino qiluvchilar «ustoz» - peshtoqu ravoq hamda toqlarga parchin va girixlar qoplab imoratga pardoz beruvchilar XV asrda – Go’ri Amir va Shohizinda yog’och o’ymakorligi san’atidagi eng nodir namunalardan hisoblanadi Temuriylar: Xitoy, Hindiston, Tibet, Eron, Rus, Volgabo‘yi va Sibir bilan savdo-sotiq olib borgan 1428-yilda – Ulug’bek pul islohatini o’tkazdi Ulug’bek farmoni bilan 1417-yilda⟶Buxoroda, 1420-yilda⟶ Samarqandda, 1433-yilda⟶G’ijduvonda madrasalar quruladi 1404-y Saroymulkxonim Samarqandda madrasa bunyod ettiradi 1424-1429-yillarda Mirzo Ulug’bek Samarqand yaqinidagi Obirahmat anhori bo’yida rasadxona qurdirdi G’iyosiddin Jamshid ⟶ boshchiligida rasadxonaning asosiy o’lchov asbob–uskunasi ulkan sekstant o’rnatilgan Rasadxona etagida ikkita chorbog’ barpo etilgan: biri Bog’i Maydon, ikkinchisi esa Chinnixona Volter (1694–1778) ⟶ «Ulug’bek Samarqandda bo’lib akademiyaga asos soldi. Yer sharini o‘lchashni buyurdi va astronomiyaga oidjadvallarni tuzishda ishtirok etdi», deb yozgan edi Mirzo Ulug’bek asarlari: «Ziji jadidi Ko’ragoniy», “ Tarixi arba ulus” va musiqaga oid beshta asar yozgan Qozizoda Rumiy ⟶ “Aflotuni zamon” » nomi bilan shuhrat qozongan Ali Qushchi ⟶ “o’z davrining Ptolemeyi» nomi bilan shuhrat qozongan Mirali Tabriziy (1330–1404) ⟶ nasta’liq deb nomlangan yangi uslubdagi xatni kashf qiladi Sultonali Mashhadiy (1432–1520) ⟶ «Qiblat ul–quttob» (Kotiblar qiblasi) va «Sulton ul–xattotin» (Xattotlar sultoni) nomlari bilan shuhrat topgan 1429-yilda Boysung’ur kutubxonada Abulqosim Firdavsiyning mashhur «Shohnoma» dostoni ko’chirtiri Kamoliddin Behzod 1455-1536-y.y XV asr musavvirlikda «Hirot maktabi»ga asos soldi. Kamoliddin Behzod zamondoshlari tomonidan Moniy Soniy (Ikkinchi Moniy) deb ulug’langan Temuriylar davrida yashab ijod qilgan shoirlar: Qutb Xorazmiy, Sayfi Saroyi, Haydar Xorazmiy, Durbek, Amiriy, Yaqiniy, Atoiy, Sakkokiy, Lutfiy (1366-1465), Bobur, Muhammad Solih va boshqalar «Yusuf va Zulayho» dostoni – Durbek tomonidan qayta ishlangan 1414-1492 y Abdurahmon Jomiy y.y 1438-1498 y Tarixchi Mirxond y.y 1475-1535 y Tarixchi Xondamir y.y 1997-y Kamoliddin Behzod nomidagi davlat mukofoti ta’sis etildi 2000-y K. Behzod tavalludining 545-yilligi nishonlandi 7-sinf o'zbekiston tarixi yilnoma 305 -Xorazmshoh Afrig’ o’z qarorgohini Kat shahriga ko’chirdi. 456 -Kidariylar va sosoniylar o’rtasida jang bo’lib o’tdi, kidariylar mag’lub bo’ldi, va tez orada shimoldan janubga siljigan eftallar b-n to’qnashfdilar va Shimoliy Hindistonga chekinishdi u yrda 75 yil hukumronlik qilishdi. 456 -Eftallar xitoyga elchi jo’natdilar. 552 -Bumin xoqon deb elon qilindi Turk xoqonligiga asos solindi. 555 -Turklar Sirdaryo va orol dengizi bo’ylarigacha cho’zilgan keng o’lkalarni egalladilar. 563 -Turklar Eftallar davlati yerlariga bostirib kirdilar. 563-567 -janubda Eron Sosoniylaridan shimolda Turk xoqonligidan zarbga uchragan Eftallar tamomila barbod bo’ldi.. 570–632-Muhammad (s.a.v. – sollallohu alayhi vasallam) ibn Ab dulloh payg'ambarimiz yashagan yillar 585-586 -Abruy qo’zg’aloni 618–630-Xoqon To‘ng yabg‘u hukmronlik qilgan 630 -Muhammad s.a.v arablarni yagona davlatga birlashtirdi. 632–634- Abu Bakr xalifa (o‘rinbosar) bo'lgan davr 651 -Arablar jangsiz Marv shahrini egalladilar. 654 -arablar maymurg’ga hujum qil. 661–680- xalifa Muoviya I hukmronlik davri 661–750-Umaviylar hukmronligi davri 667 -arablar chag’oniyonga hujum qil. 673 -Ubaydulloh ibn ziyod Poykand va Romitonni egallaydi. 704 -Qutayba ibn Muslim Xurosonga noib etib tayyorlanadi. 705 -Qutayba Balx viloyati atrofini b.o. 709-yil Qutayba Buxoroni egallaydi 710 -Qutayba Naxshab va Keshni b.o. 710-737-G’urak davri 711 -Xorazm shimoliy va janubiy qisimlarga ajirlib ketdi. 712 -Qutayba Samarqandni b.o. 713 -Qutayba qo’shinlari bir qismi choch viloyatiga o’zi boshliq asosiy qo’shin Farg’ona vodiysi tomon yo’l oldi. 715 -Qutayba Farg’ona vodiysini b.o. 717–719-Xalifa Umar ibn Abdulaziz hukmronlik davri 719–783-Muqanna yashagan davr 718 -Samarqanddan yuborilgan dubulg’adan xitoyliklar nusxa olishdi. 720 -Sug’d ixshidi G’urak va Panjikent hokimi Divashtich boshchiligida qo’zg’alon. 738–748-Xurosonning noibi Nasr ibn Sayyor hukmronlik davri 744–750-Marvon II hukmronlik qilgan davr 747-749 -Abu Muslim qo’zg’aloni. 747 -Abu Muslim aholini umaviylarga qarshi kurashishga davat etdi. 749 -Abu muslim boshliq qo’zg’alonchilar xalifalikning markaziy viloyatlari tomon yo’l oldilar. 750–754- Abul Abbos Saffoh xalifalik davri 750 -Buxoroda Abbosiylarga qarshi qo’zg’alon. 751 -Ziyod ibn Solih boshchiligida yuborilgan arab va so’g’d, Turklardan iborat harbiy kuch Talos vodiysida Xitoy qo’shinlariga zarba berib mamlakatdan haydab yuborildi. 755 -Abu muslim xalifa buyrug’I bilan o’ldirildi. 769-783 -oq kiyimliklar qo’zg’aloni (Muqanna). 775 -Oq kiyimliklarga qarshi Xalifa Mansur Jabroil ibn Yahyo boshliq katta harbiy kuchni Movarounnahrga safarbar qildi. 783 -Muqannaning Som qal’asidagi qarorgohi qamalga olindi 783–850- Mu hammad ibn Muso al-Xorazmiy 786–809- xalifa Horun ar-Rashid hukmronlik davri 806 -Rofe ibn Lays qo’zg’aloni. Samarqanddan boshlanib Shosh,Farg’ona,Buxoro,Naxshab va Xorazim viloyatlariga tarqaladi. 809-813 -Mamun b-n Amin o’rtasida taxt uchun kurash. 813 -Tohir ibn Husayn Xuroson va Movarounnahr mulkdorlari b-n Bag’dodga hujum qildi. 813–833-Ma’mun zamoni 821 -Tohir ibn Husayin Xuroson va Movarounnahrga noib etib tayyorlanadi. 821-873 -tohiriylar sulolasi davri 822 -Tohir ibn Husayin xalifa nomini xutbadan chiqarib yuboradi. 824– 894 -Abu Iso Mu ham mad at-Termiziy 830–844-Abul Abbos Abdulloh noibligi davri 832-833 -Al-Farg’oniy Suriyaning shimolida Sanjor dashtida va ar-Raqqa oralig’ida yer meridiani bir darajasini uzunligini o’lchashda qatnashdi 859–955-Abdulkarim Sotuk Bug‘roxon davri 861 -Al-Farg’oniy Miqiyos an-Nil inshooti va uning darojoti qayta tiklandi 865 -Movarounnahr hukumdori Ahmad o’ladi. 865-999 -Somoniylar davlati. 865–925-Abu Bakr ar-Roziyning davri 870–944-Abu Man sur al-Moturidiy davri 873 -G’oziylar Xuroson poytaxti Nishopurni egalladilar. 873–879-Ya’qub ibn Lays davri 879–900-Amr ibn Lays davri 888 -Ismoil somoniy butun movarounnahrni o’z qo’l ostida birlashtirdi. 893 -Ismoil Somoniy Taroz shahrini zabt etib dashtliklarga zarba berdi. 797–865-Abul Abbos Ahmad ibn Muham mad ibn Kasir al-Farg‘oniy 899–959- Muhammad Narshaxiy 900 -Xalifa Mutazidning gijgijlashi oqibatida Amir ibn Lays va Ismoil o’rtasida urush kelib chiqdi. 914–943-Nasr II davri 961-962 -Abdumalik bin Nuh tangasi. 942 -Somoniylar aholidan 2 martta soliq undirib olishdi. 943–954-Nuh davri 947 -Nuh ibn Nasrning amakisi Ibrohim isyon ko’taradi. 952 -Abu Ali Chag’aniyon avval Chag’aniyonga so’ngra Xurosonga hokim bo’ladi. 961 -Buxoro harbiy askarlarining g’alayoni ko’tarildi. Qo’zg’alonchilar amir saroyini talaydilar. 961–962-Somoniylardan Abdulmalik bin Nuh tangasi ishlab chiqarildi Samarqandda 962-963 -G’azna viloyatini amiri sifatida Alptegin boshqardi. 970–1011-Abu Sahl Masihiy davri 973–1048-Abu Rayhon Beruniy davri 976–997-Nuh II hukmronlik qilgan davr 977–997-Sobuqtegin davri 980–1037-Abu Ali ibn Sino davri 991–1048-Abulxayr ibn Hammor 992 -Horun Bug’roxon boshliq Qoraxoniylar Movarounnahr tomon yurush boshladi. 995 -Gurganch miri Ma’mun ibn Muhammad Kat shahrini ishg’ol qildi. 996 -Qoraxoniylar Movarounnahr ustiga 2-marta hujum qildi. 997–1030-Mahmud G‘aznaviy davri 999 -Nasr Eloqxon Buxoroni b.o. 1004 -Dorul hikma va maorif (Bilimdonlik va ma’orif uyi) shakillandi. 1006-1008 -Qoraxoniylar Xuroson ustiga 2 marta qo’shin tortdi. 1017 -Mahmud G’aznaviy Xorazm davlatini b.o. 1030–1040-Mas’ud G‘aznaviy davri 1038 -Ibrohim Bo’ritegin Xuttalon, Vaxsh, Chag’aniyonni g’aznaviylardan tortib oldi. 1040 -Saljuqiylar Xorazmni b.o. 1056–1057-yillarda M.Qoshg'ariy mamlakatdagi ichki nizоlar na ti jasida оlim o‘z vatanini tark etib, 15 yil davоmida atrоfdagi qardоsh xalqlar оrasida yurishga majbur bo‘lgan 1069-yilda “Qutadg‘u bilig” (“Saodatga eltuvchi bilim”) asarini Bolasog‘unda yozila boshlandi va 1070-yilda Koshg‘arda tugatildi 1072-yil M.Qoshg'ariy dunyoga mashhur asari “Dеvоnulug‘otitturk”(“Turkiyso‘zlardеvоni”)ni yozib tugatdi 1075-yilda Abulqosim Mahmud azZamax shariy Xorazmning Zamaxsharqishlog‘ida dunyoga kelgan. 1097–1127-Qutbiddin Muhammad noiblik davri 1117-yilda Burhoniddin al-Marg‘inoniy Rishtonda (Farg‘ona vodiysi) tavallud topgan. 1127–1156-Otsiz davri 1137 -Qoraxitoylar Xo’jand yaqinida qoraxoniylarninig eloqxoni mahmudga zarba berdi. 1141 -Qoraxitoylar Qoraxoniylar davlatini parchalab yubordi. 1144-yilda Zamaxshariy Xorazmda vafot etgan. 1145–1221-Najmiddin Kubro davri 1153 -Sulton Sanjarga qarshi O’g’uzlar isyon ko’tardilar 1155–1227-Temuchin davri 1156–1172-Elarslon davri 1172-Sultonshoh Mahmud davr 1172–1200-Takash davri 1186 -Gaznaviylar davlati tugatildi. 1187-1193 -Takash Nishopur , Ray , Marvni b.o. 1194 -Takash saljuqiylar sultoni to’g’rulga zarba berib Eronni xorazimga bo’ysundiradi. 1198–1231-Jaloliddin ibn Alovuddin Muhammad davri 1200–1220-Alovuddin Muhammad davri 1206 -Alovuddin Muhammad movarounnahrni qoraxitoylarda ozod etishga kirishdi. 1206 -Onon daryosi bo’yida chaqirilgan Mo’g’ul urug’ va qabila boshliqlarining qurultoyida Temuchinga Chingiz laqabi berildi va Mo’g’ullar davlatiga asos solindi 1210 -Talos Vodiysida qoraxitoylar mag’lubiyatga uchratildi. 1210 -O’tror aholisi Xorazmshohlarga qarshi qo’zg’alon ko’tardi. 1212 -Samarqand aholisi Xorazmshohlarga qarshi qo’zg’alon ko’tardi.. 1216 -Chingizxon huzuriga Xorazimshox Bahouddin Roziy boshchiligida o’z elchilarini yubordi. 1218 -Chingizxin Mahmud Yalavoch boshliq elchilarni Xorazmshh huzuriga jo’natdi elchilar bahorda Buxoro shahrida qabul qilindi. 1218 -Chingizxon Xorazmshoxga 500 tuyadan va 450musulmon savdogarlaridan tashkil topgan katta karvon jo’natdi. 1219 kuz -Chingizxon Xorazmshoxlarga qarshi yurush boshladi. 1220 fevral -Chingizxon qo’shinlari Buxoroga yetib keldi. 1220 16-fevral -Chingizxon Buxoroni b.o. 1220 mart -Chingizxon Samarqandga yaqinlashdi... 1220-yilning aprelida Muhammad Xorazmshoh Nishopurga keladi 1220-yilning dekabrida Muhammad Xorazmshoh vafot etadi 1221 boshi -Chingizxon qo’shinlari Urganchga yurushi boshlandi. (7 oy) 1221 25-noyabr -Chingizxon va Jaloliddin o’rtasida Szin (Hind) daryosi bo’yida jang bo’lib o’tdi. 1224-yili Hindistonda o‘z noiblarini tayinlab, o‘zi esa Iroqqa yo‘l oladi 1224-yilda Nasaviy xizmat yuzasidan Iroqqa borib qoladi va o‘sha yerda Sulton Jaloliddinning xizmatiga kiradi 1224-yilda Chingizxon tomonidan Chig‘atoy tasarrufiga berilgan Movarounnahr, Yettisuv va Sharqiy Turkistonda Chig‘atoy ulusi tashkil topdi 1225-yil mayda Jaloliddin Manguberdi Marog‘ashahrini jangsiz qo‘lga kiritadi 1225-yil avgustda Garni qal’asi yaqinida gurjilarning 60 minglik qo‘shinini tor-mor keltiradi va Tiflisga qarab yuradi 1226-yilda Gurjiston to‘liq egallanadi 1227-yil sentabrda Isfahon yaqinida Jaloliddin Manguberdi mo‘g‘ullarning Taynol no‘yonboshliq qo‘shinini yengadi 1230-yil avgustda Ko‘niya, Jazira, Damashq va Misrning birlashgan qo‘shinidan Jaloliddin Manguberdikuchlari Arzinjon yaqinidagi jangda mag‘lubiyatga uchradi. 1231-yil mo‘ g‘ullar katta qo‘shin bilan Ozarbayjonga bostirib kirib, Jaloliddin Mangu berdini ta’qib etishadi. 1231 -Xorazmshohlar hukumronligi tugadi. 1238 -Mahmud Tarobiy qo’zg’aloni. (Tarob qishlog’ida) 1238 -Chig’atoy soliqlarni tartibga solish islohotida Mahmud Yalavochni noiblikdan chetlashtirdi. 1241-Nasaviy asarini bitishga kirishgan 1256 - Mo’g’ullar O‘rta Sharqni bosib oldilar 1271 -Ma’sudbek pul islohoti o’tkazildi. 1318–1326-Kebek davri 1318-yilda B.Nashband yaqinida Qasri Hinduvon qishlog‘ida matolarga naqsh bosuvchi hunarmand oilasida dunyoga keladi 1330–1404-Mirali Tabriziy davri 1348 -Tug’luq Temur Mo’uliston xoni etib ko’tarildi. 1352 -A.Temur Amir Joku Barlosning qiziTurmush og’aga uylanadi. 1360-1361 -Mo’g’ullardan Tug’luq Temur Movarounnahrga birin-ketin ikki marta bostirib kirdi. 1363 -Qunduz Jangi. (A.Temur va HusaynIlyosxo’ja) 1364 oxiri - A.Temur va Husayn Ilyosxo’jani Movarounnahrdan quvub yuborildi. 1365 22-may -Loy jangi. (Toshkent b-n Chinoz o’rtasidagi Chirchiq daryosi bo’yida) 1366 -A.Temur va Amir Husayn Samarqandga yo’l oladilar va Konigil mavzeyiga kelib tushdilar. 1366-1370 -A.Temur va Amir Husayn o’rtasida bir necha bor to’qnashuvlar bo’lib turdi. 1366–1465-Lutfiy davri 1370 -A.Temur Butun qo’shin b-n kuchli raqib Balx hukumdori Amir Husaynga qarshi yo’lga chiqdi. 1370 10-aprel -Balx A.Temurga taslim bo’ldi. 1370 11-aprel -chig’atoy ulusining bek amirlari,quroldosh Piri Sayid Baraka ishtirokida qurultoy o’tkazildi. Qurultoyda A.Temurning hukumronligi rasman tan olindi. 1370 iyul -Samarqandda qurultoy o’tkazildi. Qurultoyda Shibirg’on hokimi Zinda Chashma kelmadi. 1372 -A.Temur Xorazmga 5 marta yurush qildi. 1381 -A.Temur Hirot, Seiston, Mozandaron egallandi. 1384-yilda To‘xtamishxonning elchisi Misr sultoni Barquqbilan uchrashuvda Amir Temurni yo‘q qilish taklifini kiritadi 1385-yildan Amir Temur bilan Misr sultoni Barquqo‘rtasidagi rasmiy aloqalar boshlangan ed 1386–1405-yillarmobaynida Amir Temur va Misr sultonlari, shuningdek ularning Suriyadagi noiblari o‘rtasida taxminan 25 marta maktub va elchilar almashuvi bo‘ldi 1388 -Xorazm uzul kesil bo’ysundirildi 1394-1449.-Ulug’bek davri 1395 15-aprel -Tarak jangi. (A.Temur va To’xtamish jangi) 1398-1399 -A.Temur Hindistonga yurush qildi va Dehlini egalladi. 1402 20-iyul -Anqara jangi. (Chubuq mavzyida) (A.Temur va SultonBoyazid o’rtasida) 1402 yoz -A.Temur Fransiya va Angliyaga maxsus elchilar orqali Karl VI va Genrix IV nomlariga maktub yo’llaydi. 1403 may -elchilar Parijga yetib bordilar. Elchilar ikki mamlakatning erkin savdo munosabati olib borishni taminlaydigan shartnoma taklif qildilar. 1403 15-iyun -A.Temurga Karl VI javob xatida buni mamnuniyat b-n qabul qiladi. 1402 -Ispaniya elchilarini A.Temurning kichik osiyodagi qarorgohiga yubordi. Elchilarga A.Temur va Boyazidnig kuch qudrati, boyligi qo’shinlarining sonini bilish, xalqlarnind urf odatlarini bilish topshirilgan edi. 1403 -Genrix III 2-marta A.Temurga maxsus Klavixo boshchiligida elchilariniyubordi. 21-mayda Samarqandga yetib keldi. 1404 21-noyabr -Xitoyga yurush munosabati b-n barcha lchilar Samaranddan jo’natib yuborildi. Download 195 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|