Xorazm ma’mun akademiyasi axborotnomаsi –10/1-2022 1 Ўзбекистон республикаси фанлар

124
XORAZM MA’MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMАSI –10/4-2022 
o'ziga xos individual ehtiyojlariga javob berishda o'qituvchining moslashuvchanligi muhim ahamiyatga ega. 
O'qituvchilar nafaqat kompetentsiyalarni nazariy jihatdan bilishlari va shuning uchun kasbiy o'qitish uchun zarur 
bo'lgan qobiliyat va ko'nikmalardan xabardor bo'lishlari kutilmaydi, balki ularni kundalik maktab amaliyotida ham 
qo'llash va ulardan foydalanishda ma'lum bir qobiliyat, salohiyat yoki mahoratni namoyish etishlari kerak. 
Shuningdek, o'qituvchilarni o'z malakalarini oshirishga qanday undash kerakligi masalasi juda muhimdir.
Boshlang’ich sinflarga ingliz tilini o’rgatishda metakognitiv sohadagi yagona strategiya emas. Hozirgi kunda 
ko'plab boshqa xilma-xilliklardan nafaqat o'qituvchilar, balki boshqa vakolatli mutaxassislar ham bir qator 
ixtisoslashtirilgan kurslarda foydalanmoqdalar. Shunga qaramay, yuqorida aytilganlardan keng foydalanish mumkin, 
ular ingliz tili talimotida qo'llaniladi va, nihoyat, o'quvchilar ayrim amaliyotdan so'ng mustaqil foydalana oladilar. 
Kognitiv kompetentsiya atamasini tushunish uchun kognitiv va o'quv uslublari o'rtasidagi farqni bilish muhimdir. 
Kognitiv uslub bilimdan kelib chiqadi, bu fikrlash, bilish demakdir. Kognitiv uslub ba'zan o'rganish uslublarining 
dastlabki, asosiy nomi kabi narsa sifatida tushuniladi. Boshlang’ich sinflarga dars o’tishda kognitiv uslub axborotni 
qabul qilish va qayta ishlashning individual usuli sifatida, shuningdek, intellektual, kognitiv va idrok etish 
qobiliyatlari majmuasi sifatida tavsiflanadi. Kognitiv uslubni shaxsiy va intellektual uslublarni tasniflash vositasi 
sifatida ko'radi. Buni kognitiv jarayonlarni tashkil qilish va boshqarish usuli sifatida ham tushunish mumkin. 
Kognitiv uslub har bir o'quvchiga tegishli ekanligini hisobga olish muhimdir, bu uni o'zgartirish, o'zgartirish yoki 
ta'sir qilish mumkin emasligini anglatadi. 
Boshlang'ich sinflarda, ayniqsa, birinchi sinfda o'quvchilarga chet tillarni o'rgatishda o'quvchining yoshi, 
fiziologik, psixologik xususiyatlarini hisobga olish kerak. Qarorda ta'kidlanganidek, birinchi sinflarda o'yin tarzidagi 
darslar va og'zaki nutq darslari shaklida chet tillarini o'rgatishni amalga oshirish, haqiqatan, kichik yoshdagi 
o'quvchilarga mosligidir. Ta'limda o'yin texnologiyalaridan foydalanish, eng samarali vositalardan biridir. O'yin 
davomida ularning tafakkuri, dunyoqarashi, fikrlashi kengayib boradi. Olimlar ta'limga o'yin orqali yondashuv ta'lim 
jarayonida osonlashtiradi, deb hisoblagan. Nafaqat osonlashtiradi, balki bu fanga qiziqishini kuchaytirib,bolani 
chuqur bilim olishiga undaydi. O'yin tarzidagi darslar bolalarning og'zaki nutqini rivojlanishiga yordam beradi. 
Birinchi sinf o'quvchilari rasmli yoki videoli turli ko'rishlarni juda yaxshi ko'rishadi. Turli xil rangli rasmlar orqali, 
ularning nutqlarini o'stirishda o'yinlardan muntazam foydalanib turish lozim. Masalan, Bu nima?, Bu kim?, Kim ko'p 
so'z biladi?” kabi o'yinlardan foydalanish mumkin. O'yin jarayonida bolalarning so'zlarni eslab qolishi, to'g'ri talaffuz 
etishiga qarab rag'batlantirib borish zarur. Bolalarning so'z boyliklarini ortib borishiga qarab boshqa turdagi o'yinlar, 
turli xil musobaqalarni tashkil etish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bolalarga dastlab “Meva nomlari”, “Kasblar”, 
“Uy jihozlari” kabi mavzulardagi mashqlarni o’yinlar yordamida bajartirish mumkin.
So’ngra ular kompyuterdagi rang-barang tasvirlarga uyg’un holatda ko’rsatilsa, o’quvchilarning nutqi 
rivojlanib, atrof-muhitga munosabat doirasi kengayadi. Yangi mavzuni namoyish etish bosqichida ekranda so’zlar va 
uni aks ettiruvchi rasmlar paydo bo’ladi. O’quvchilar so’zlarni tinglab, ularni talaffuz etish imkoniyatiga ega 
bo’ladilar. Mavzuni kompyuter yordamida taqdim etishda ta’limni individuallashtirish printsipiga e’tibor berish 
lozim. Ayrim o’quvchilar so’zning grafik, ayrimlari esa tovushli obrazni qabul qilishda qiyinchilikka uchraydilar. 
Kompyuter u yoki bu qiyinchilikni mashqlar vositasida bartaraf etib, o’quvchining ingliz tilidan o’zlashtirishga 
qiynalayotgan jihatlarini topishga va ularni bartaraf etishga yordam beradi. 
Til o'rganish ham yosh davrlariga bog'liq. Psixologlarning fikricha, bolalar kattalarga nisbatan tilni tez va 
oson o'zlashtiradilar. Bolalarda til o'rganishga bo'lgan tabiiy moyillik, ularda taqlid qilish xususiyati kuchli 
ekanligi,kattalarga qaraganda bolalar vaqtining ko'pligi buning asosiy sabablaridandir. Shuni e'tiborga olish kerakki, 
6–7 yoshli bolalar ma'lumotlar ma'nosini tushunib emas, uni mexanik tarzda yodlaydi. Shuning uchun boshlang'ich 
sinf o'quvchilariga ingliz tilini o'rgatishni grammatik tushuncha berishdan boshlamaslik zarur. Aks holda chet tilini 
o'rgatishning dastlabki qadamidanoq bolani zo'riqtirib qo'yish va qiziqishini so'ndirib qo'yish mumkin. 
Shunday ekan, kichik yoshdagi bolalarga xorijiy tilni o'rgatish ancha mushkul va mas'uliyatli. Bolalarga 
ingliz tilini mazmunli va qiziqarli o'rgatish uchun quyidagi usullardan foydalanish mumkin: 

qo'shiq va she'rlar orqali tushuntirish yoki esda qolishi qiyin bo'lgan, ma'noga ega bo'lmagan harf yoki 
birikmalarni kuyga solib o'rgatish. 

Bunga misol qilib, bolalarning ingliz tili alifbosini qo'shiq qilib o'rganishlari shunchaki yodlashdan ko'ra 
samarali ekanligini ko'rsatish mumkin. 

aqliy va jismoniy harakatlar bilan bo'g'liq bo'lgan o'yinlar; 

multfilmlar; Bolalar til o'rganish mobaynida multfilmdagi gaplarni tushunma- sada, multfilm 
qahramonlarining harakatlari orqali ular ishlatayotgan so'zlarni tushunishga intiladi.Bu esa bolalar uchun 
qiziq va til o'rganishlari uchun samarali yo'l. 

rol ijro etish(role play) o'qituvchi biror ma'lumotni, masalan, hayvon yoki qushlarning nomlarini 
o'rgatayotgan paytda rol orqali ijro etishi yoki bolalarga ijro ettirishi lozim. Misol uchun: bir o'quvchi itning 

---