Xorij psixologlari olimlari

2.3. O’smirlik davrida havotirlanishni shakllanishi

Xavotirlanishning biologik nazariyalaridan organizmning o‘ta zo‘riqish holati noxush qo‘zg‘atuvchilarga ko‘rsatiladigan reaksiyalar farqli psixologik nazariyalar ichida xavotirlanishnijarayonsifatidatushunishkattaqiziqishuyg‘otadi. Bunda xavotirlanish deganda shaxs tomonidan haddan ortiq talablar sifatida idrok qilinadigan hamda o‘z-o‘zini baholash, o‘z-o‘zini hurmat qilishga havf soladigan tashqi qo‘zg‘atuvchilar majmui tushuniladi. Bu qo‘zg‘atuvchilar muayyan emotsional reaksiya – xavotir holatini, ya’ni turli intensivlikka ega xavotirlanishni tug‘diradi. Shu turdagi emotsional reaktivlikka moyillik shaxsiy xavotirlanish debt avsiflanadi,

Biroq o‘tish davrida yuqori emotsional qo‘zg‘aluvchanlik va reaktivlik mavjud deb qaraladi va bunday reaktivlik kimga nisbatan yuqori degan savol paydo buladi. Uning yosh chegaralari qanday ?

O‘tish davrida ba’zi bir emotsional reaksiyalar xususiyatlarining negizi garmonal va fiziologik jarayonlarda ekanligi isbotlangan. Fiziologlar o‘smirlik davridagi psixik muvozanatsizlik va ularga xos bo‘lgan kayfiyatning keskin o‘zgarishini bir-biri bilan bog‘laydirlar. Biroq o‘smir va o‘spirinlarining emotsiona lreaksiyalari hamda hulq atvori faqatgina gormonal xususiyatlar bilan tushuntirilishi mumkin emas, shu bilan birga ular ijtimoiy omillar va tarbiya sharoitlariga ham bog‘liq, yosh xususiyatlariga nisbatan individual-tipologik farqlar ustunrok. Kattalashishdagi psixologik qiyinchiliklar, talabchanlik darajasi bilan «Men» obrazidagi qarama-qarshilik shunga olib keladiki, o‘smir uchun xos bo‘lgan emotsional zo‘riqish o‘spirinlik davrini ham qamrab oladi.

Bir qator tadqiqotlar natijasida o‘smirlik va o‘spirinlik davrida psixik salomatlik normalari bir-biridan tubdan farq qilishi aniqlangan. Masalan, m m p1 (Minnesotshaxstestlari) yordamida o‘nbeshming 14-15 yoshli o‘smirlarni o‘rganish kattalarga nisbatan normalo‘smirlar "psixopatiya", "shizofreniya" shkalalari bo‘yicha yuqori ko‘rsatkichga ega ekanliklarini ko‘rsatdi. Demak, kattalar uchun kasallik belgilari hisoblanuvchi emotsional reaksiyalar o‘smirlar uchun statistik jihatdan normaldir.