Xujalik yurituvchi sub'yektlarning xulq atvorining qiyosiy usullari mezoni sfatida pulga munosabat

TMC in Tashkent Texnologiya,menejment va kommunikatsiya Instituti “Xulq-atvor iqtisodiyoti”fanidan

• Mustaqil ish
• Mavzu:Xujalik yurutuvchi sub’yektlarning xulq-atvorning qiyosiy usullari mezoni sifatida pulga munosabat.
• Bajardi:22.16-grux talabasi Ziyotov Farrux
• Tekshirdi:Sultonov Baxtiyor
• Toshkent 2023-yil

Reja

• Xojalik yurituvchi subyektlarning xarajatlari: mohiyati, tarkibi, klassifikatsiyalanishi va samaradorligini baholash.
• 2. Foyda, uni shakllantirish va undan foydalanish.
• 3. Rentabellik va uni oshirish yollari.

Xojalik yurituvchi subyektlarning xarajatlari: mohiyati, tarkibi, klassifikatsiyalanishi va samaradorligini baholash.

• Ishlab chiqarish xarajatlari va ishlab chiqarish chiqimlari tushunchalari (iboralari) bir xil manoni anglatmaydi. Bu tushunchalarning ikkinchisi birinchisiga nisbatan kengroq bolib, jamiyat nuqtayi nazaridan u jonli va buyumlashgan mehnatning barcha hajmini ozida mujassam etadi va mahsulotning qiymatiga teng. Ishlab chiqarish chiqimlari tushunchasi, aksariyat hollarda, iqtisodiyotning malum bir sohasi bilan boglangan (masalan, ishlab chiqarish chiqimlari, muomala chiqimlari va boshqalar).

Xujalik yurutuvchi sube’ktlarni quyidagi ikki gruxga bulish mumkun

Aniq yoki amaldagi haqiqatdagi chiqimlar

• Aniq yoki amaldagi, haqiqatdagi chiqimlar XYuS tomonidan amalga oshirilgan aniq xarajatlardan – ish haqi, xomashyo va materiallar xarajatlari, ijara uchun tolov va boshqalardan iborat. 

Aniq bulmagan chiqimlar

• Aniq bolmagan, almashgan chiqimlar yoki qoldan boy berilgan, qoldan chiqarilgan imkoniyatlar chiqimlari esa shu bilan bogliqki, XYuS mahsulot ishlab chiqarish uchun kapitaldan foydalanib, shuning ozida uning muqobilli foydalanish imkoniyatini qoldan chiqaradi

Xarajatlar tushunchasi tannarx tushunchasiga nisbatan kengroq hisoblanadi. Chunki tannarx umumiy xarajatlarning bir qismini (oddiy takror ishlab chiqarish xarajatlarini) ozida aks ettiradi.

XYuS faolyatining shart-sharoitlari va yunalishlariga bog’liq ravishda xarajatlar quyidagi 2 yirik gruxga bulinadi

1-sotishdan tashqari xarajatlar
2-Ishlab chiqarish va sotish bilan bog’liq xarajatlar
mahsulotlarni tayyorlash, saqlash va yetkazib berish, ishlarni bajarish, xizmatlarni korsatish, tovar (ish, xizmat, mulkiy huquq)larni sotib olish va sotish xarajatlari; asosiy vositalar va boshqa mol- mulklarni saqlash va ekspluatatsiya qilish, tamirlash va texnik xizmat korsatish, shuningdek, ularni tuzatilgan holatda saqlab turish xarajatlari; 
tabiiy resurslarni ozlashtirish xarajatlari; ilmiy-tadqiqot va tajriba- konstruktorlik ishlanmalari bilan bogliq bolgan xarajatlar; majburiy va ixtiyoriy sugurta xarajatlari; ishlab chiqarish va realizatsiya bilan bogliq bolgan boshqa xarajatlar.

Yuqoridagilardan tashqari bu xarajatlar yana quyidagi gruxlarga bulinishi mumkun

Boshqa xarajatlar
Moddiy xarajatlar
Mexnat haqqi xarajatlari
Xisoblangan amortizatsya summalari

Sotishdan tashqari xarajatlar mahsulotni ishlab chiqarish va sotish bilan bogliq bolmaydi

• Resurslarning samarali boshqaruvchanligini taminlash uchun mahsulotning tannarxi XYuSning alohida olingan bolinmalari boyicha hisoblanadi. U oz ichiga shu bolinmaning xarajatlarini olib, malum davr uchun XYuS xarajatlarining rejali hisobini, yani byudjetini (smetasini) tuzish uchun asos boladi.

XYuSning barcha moliyaviy resurslari oz mablaglari hisobidan, moliya va kredit bozorlaridan jalb qilinadigan resurslar hisobidan, uzoq va qisqa muddatli kreditlar hamda kreditorlik qarzlaridan iborat bolgan qarz mablaglari korinishidagi resurslardan tashkil topadi.

XYuSning uz mablag’lari quyidagi manbalar hisobidan shakllanadi

investitsion faoliyatdan olingan daromadlar 
moliyaviy operatsiyalardan keladigan daromadlar
mahsulotni realizatsiya qilishdan olingan tushum
boshqa daromadlar

 XYuSning daromadlari va xarajatlari, uning byudjet va byudjetdan tashqari davlat maxsus fondlari bilan ozaro aloqalari choraklarga bolingan tarzda tegishli yil uchun tuziladigan moliyaviy rejada oz aksini topadi.

Moliyaviy reja XYuS moliyaviy faoliyatining tashkil qilinishi va uning natijasi hisoblangan foydani aks ettiruvchi asosiy hujjat bolib xizmat qiladi.

 

 Odatda, foyda deganda XYuS, firma, korporatsiyalar va boshqa xojalik yurituvchi subyektlar ishlab chiqarish- xojalik faoliyatining umumlashtirilgan tarzda baholovchi korsatkich, daromadning mahsulotni ishlab chiqarish va realizatsiya qilish bilan bogliq bolgan barcha xarajatlar ustidan oshgan qismi tushuniladi.

E’tiborongiz uchun raxmat!