Xvi боб янги бобил подшолиги

ЯНГИ БОЬИЛ подшолиги
559

сининг янги, аммо бу сафар охирги гуллаш даври бошланган. Мулкий жиҳатдан табақаланиш жуда авж олиши муносабати билан хўжалик ҳаёт шароити ҳам аввалгига қараганда анча мураккаблашган. Савдо-сотиқ жамиятнипг ич-ичига сингиб, кенг тармоқ отган ва унинг тури жуда кўпайган. Ғалла, чорва,.

^У				Ж: ■ ; V... , ■ ■:■
-• шэд».

Янги Бобил подшосининг расми солингаи чегара тоши (қуяурру).
Эрамиздан аввалги 714 Сил.


юнг, қишлоқ хўжалигининг турли маҳсулотлари, хом ашё ва ҳунармандчилик маҳсулотларигина эмас, балки шу билан бир-га, ҳар турли кўчмас мол-мулклар, ер, боғ-роғ, иморат ҳамда кўпинча қуллар ҳам олиб сотиладиган бўлган. Савдо битим-лари шу қадар кўпайганки, бунинг учун махсус ҳужжатлар
тузишга эҳтиёж туғилган ва бу ҳужжатларда нима сотилиши, сотиш-олиш шартлари ҳамда олувчи ҳам сотувчининг мажбу-риятлари сзилган. Уша замондаги қонунлар олди-сотдига алоқадор ҳар қандай битимнинг, айниқса кўчмас мулкларни сотишга тааллуқли битимларнинг ёзма ҳужжатлари бўлиши-ни талаб этган. Катта-катта савдо ишларига бошчилик
қилган катта бойлар ва савдогарлар бумдай бити.мларни энди ўзлари туз-масдан, балки кўпинча гумашталар (ишончли кишилар) ёллай бошлаган-лар ва алоҳида ишонч қоғозлари бе-риб, ўшалар орқали иш кўрганлар.
Қулдорлар мапфаатипи, шунипгдек қул сотиб олувчилар манфаатини ҳи-моя қилиш мақсадида қонунда қул-лар сотиб олиш ва сотишнинг ало-ҳида формалари белгилаигаи. Агар чўри сотган одам чўрини сотиб олган ода.мдан қайтиб олиб кстса, у ҳолда «чўри сотган одам шу чўрини сотиб олган одамга ҳужжатда кўрсатилган пулни (батамом) қайтариши шарт» бўлган. Лгар чўри бола кўрган бўлса, у ҳолда чўрини сотиб олган одам шу чўрини сотган одамга ҳар бир бола учун кумуш билан '/г шекель тўлаши шарт бўлган.
Савдонииг ривожлаииши катта-катта бойликларнинг бир гуруҳ одам-лар қўлида тўплапишига срдам берган ва натижада савдо муассасалари таш-кил топган. Бобилда «Эгиба ўғлопла-ри»нинг ва Ниппурда «Мурашу ўғлон-лари»нинг савдо муассасалари таш-кил топган, бу муассасалар савдо обо-ротларининг каттагина қисмини ўз қўлларига олиб, мамлакатнинг хўжалик ҳаётига зўр таъсир кўрсатиш имкониятига эга бўлгаплар. «Мурашу ўғлонлари» нинг бир ҳужжатида айтилишича, улар ўзларига қарашли мол-мулкларни тақсим қилганлар ва бу мол-мулк 12 мин, 13 ҳовли, 3 бинокорлик участкаси ва 96 қулдан иборат бўл-гаи. Мол-мулкнииг бир қисми бутун оиланинг хусусий мулки бўлиб, тақсимланмаган. Халдеядаги бир қанча катта савдо муассасалари қўлнда ҳам юқоридагидан кам бўлмаган катта-катта бойликлар тўпланган. Ниппурдаги «Мурашу савдо муассасаси»нинг ишларига оид архипдан тонилган ҳужжат-лар бу катта муассасаиииг савдо-сотиқ ишлари соҳасидаги фаолияти ҳақида бир қадар маълумотлар беради: «Мура­шу ўғлонлари» савдо онерациялари билан бирга, бой форс-ларга қарашли катта-катта мулкларда хўжалик ишларини х.ам олиб борганлар. Ҳужжатларда Ниппур атрофидаги ерлариинг ишлаиганлиги айтилади, мева боғлари ва дала-лар учуй уруғлик тайёрлангаплиги ва уларда икшдай ўсим-ликлар бўлганлиги гапирилади ва яна шу ҳужжатларда каиаллар қазилганлиги ва сув чиқариб ерларнинг суғорил-ганлиги, шунингдек солиқлар тўланганлиги айтилади.
Ишлаб чиқарувчи кучларнинг ўсиши, бир одамнинг жуда бойиб, кўпчилик оммаиинг ғоят қашшоқланиб кетиши, катта-катта хўжалик ва савдо муассасаларииинг ташкил қилиниши, савдонинг жуда авж олиб кетиши, қимматбаҳо металлар (асосан кумуш) нинг кўпайиб кетиши мамлакатда кумуш баҳосининг тушишига ва озиқ-овқат маҳсулотлари нархининг ошишига сабаб бўлган. Энг кичик оғирлик ва пул ўлчовлари (шеъум, 46³А мг — Viso шекелга баравар келадиган «ғалла») ўша замондаги расмий ҳужжатларда кўрсатилмайдиган бўл-ган, ҳиооб-китоб пайтида эса слғиз шекелнинг бўлагигина қўлланиладиган бўлган.
Бобил қадимги шарқ дунёсининг энг катта савдо марка-зига айланиб, бу ерга узоқ-узоқ мамлакатлардан савдогар-лар келиб тўпланадиган бўлган. Бобил бозорларидаги турли-туман одамлар орасида халдеяликларни ҳам, осурларни ҳам, арамейлар, форслар, мисрликлар ва яҳудийларни ҳам учра-тиш мумкин бўлган. Осурия даврида арамейлар тили жуда кеиг ёйилган тил бўлиб, замонлар ўтиши билан бу тил тобора кўпроқ қўлланиладиган бўлган.
Мамлакат экономикасининг ривожлаииши ижтимоий ту-зумни ҳам ўзгартирган. Уй қулчилигининг эски формалари аста-секин бита борган. Қизни худди мол сотгандек маълум ҳақ бараварига эрга бериш одати йўқолган. Аксинча, энди ота қизини эрга берганда унга сеп (нудуниу) қўшиб беради-ган бўлган. Бу одат турмушга шу қадар сингиб кетганки, бу ишга ҳатто қонун ҳам аралашган, қонунга мувофиқ, агар ота ўз мол-мулкининг бир қисмидан маҳрум бўлиб қолгундай бўлса, сеп миқдорини камайтиришга ҳақли бўлган, аммо куёв сепнинг камайишини баҳона қилиб, қиз билап бўладиган никоҳдан бош торта олмаган.
Бой қулдорлар ва ер эгалари, хусусан, катта савдогарлар аҳолининг юқори табақасини ташкил қилиб, кўпинча улар мамлакатни идора қилишда муҳим ўринларни эгаллаганлар ва коҳинлар ҳамда ибодатхона хўжалиги билан жуда яқин