Xvii XIX asrlarda madaniyat va san'at XVII – XVIII asrlarda yevropa san’ati. XVII-XVIII asrlarda italiya san’ati

Franchesko Surbaran (1598-1664). XVII asr ispan realistik san’atining rivojchanishida Franchesko Surbaran ijodi alohida о‘rin tutadi. Sevilyada tug‘ilib о‘sgan Franchesko keyinchalik о‘z yurtining bosh rassomi unvoniga sazovor bо‘lgan. Uning ijodida XVII asr badiiy ideali о‘z ifodasini topgan. U ispan realistik san’atining rivojlanishiga samarali hissasini qо‘shgan. Surbaran diniy mavzularda ham suratlar chizgan va ularda о‘z davrining hayoti tо‘g‘risida hikoya qilgan. Uning kompozitsiyalari sodda. Yaratgan obrazlari oddiy. Rassom kompozitsiyalar uchun о‘z zamondoshlarining qiyofasini tanlaydi. Naturadan rasmlar ishlab, tasvirlanuvchining ruhiy holatini, tasvirlanayotgan buyumlarning fakturasini aniq kо‘rsatishga harakat qiladi. Rassomning ijodiy metodi uning afsonaviy avliyo Boneventuri hayotiga bag‘ishlangan turkum asarlarida yorqin kо‘rinadi. Surbaran shu asarlar turkumini yaratish uchun о‘z davrining monastirlaridan birini tanlagan. U yerdagi hayotni tasvirlagan. Rassom portret va natyurmortlarda ham yetuk asarlar yarattan.
Diyego de Silva de Mariya Velaskes (1599-1660). G‘arbiy Yevropaning yirik rassomi Sevileda qashshoqlasha boshlagan dvoryan oilasida tug‘ilgan. Shu yerda Pacheko degan rassom qо‘lida dastlabki ma’lumot olgan. Pacheko romantizm vakili, Rafael tarafdori bо‘lgan. Velaskesning ilk asarlarida о‘qituvchisi ta’siri seziladi. U kо‘proq realistik san’atda ijod qiladi. Uning "Nonushta", "Suv sotuvchi" asarlari juda ta’sirchan yaratilgan. Rassom diniy mavzularda asarlar ishlay boshlagan ("Munajjimlar ta’zimi”-1619). 1623 yili Velaskes Madrid shahriga borgan.U yerda portretchilik bilan shug‘ullangan. Yosh qirol Filip IV portreti unga katta shuhrat keltirgan. U qirol saroyi rassomi bо‘lib tayinlangan. Portret uning ijodida yetuk о‘rin egalladi. 1620 yilda uning ijodida erkinlik paydo bо‘la boshlagan. “Vakh” yoki "Ichuvchilar" shunday asarlardan biridir. 1629 yili Italiyaga sayohatga borgan. Titsian, Tintoreto, Veroneze ijodi bilan yaqindan tanishgan. XVII asrdan boshlab, inson mehnati gо‘zalligi san’atkorning diqqatini torta boshlagan. San’atkorlar mehnat mavzuida yirik asarlar yarata boshlagan. Yevropa san’atida D.Velaskes birinchi bо‘lib mehnat gо‘zalligini shoirona, kо‘tarinki ruxda talqin etgan. Uning "Gilam tо‘quvchilar" deb nomlangan asari ana shulardan dastlabkisidir.
Rassom oddiy kundalik mehnat timsolida insonlarning baxt haqidagi orzularini kо‘ra olgan. Kompozitsiyadagi obrazlarning mehnat qilishlari, ularning jismoniy baquvvat gavdalari ishonarli talqin etilgan. Xonani tо‘ldirib turgan nur esa tinch osoyishta hayot gо‘zalligini kо‘rsatgan. Velaskes tarixii voqealarni aks ettiruvchi asarlarni yaratgan. Yevropada realistik tarixni janr rivojlanishiga katta xissa qо‘shgan. Uning “Breda shahrining topshirilishi” asari shunday tarixiy voqeaga bag‘ishlangan. Unda Gollandiya qal’asini ispan qо‘shinlari tomonidan zabt etilshni tasvirlanadi. Rassom dramatik voqeani gavdalantirgan. Ispan qо‘shinlarining qо‘mondoni Spinola mag‘lubiyatta uchragan Gollandiya qо‘shinlari qо‘mondoni tomonidan ramziy kalitni olayotgan payt tasvirlangan. Rassom har bir tasvirlanuvchining ruxiy holatini aniq kо‘rsatishga harakat qilgan. "Kalit topshirish" akti orqali olijanoblik ulug‘lanadi. 1630-40 yillarda Velaskes portret san’atida mashhur asarlar yaratdi. Ularda insonning boy ichki dunyosi yuksak mahorat bilan aks ettirilgan. “Innokentiy X portreti” (5-rasm) jahon realistik san’atining nodir yodgorligi hisoblanadi. Unda tomoshabinga qarab turgan Rim papasi Innokentiy tasvirlangan. Portretda qattiqqо‘l va ayyor, shu bilan birga, dono va ziyrak shaxs qiyofasi kо‘rsatilgan. Velaskes buyuk san’atkordir. U о‘z asarlarida xalqparvar g‘oyalarni ilgari sо‘rgan, oddiy kishilarga bо‘lgan zо‘r muhabbatini shoirona talqin etgan. Velaskes oddiy kishilar hayotiga murojaat qilib, unda gо‘zallikni kо‘ra oldi. Shuning uchun ham bu asarlar bugungi kunda ham о‘z qiymatini yо‘qotmagan. Rassom о‘z qahramonlarini bо‘rttirmay, ularni qanday bilsa shunday tasvirladi. Bu ham uning portretlarini rang-barang bо‘lishiga xizmat qilgan. Velaskes valyor rangtasvirida asarlar yaratgan dastlabki rassomlardandir. Uning asarlarida iliq va sovuq ranglar о‘yini, nur va rang tovlanishlari alohida joziba baxsh etgan. О‘rinli topilgan rang surtmalari esa asar fakturasiga о‘ziga xoslik kiritgan. Uning rang va nur sohasidagi kashfiyoti keyinchalik Yevropa san’ati tarixida muhim ahamiyatga ega bо‘ldi.
Bartolome Esteban Murilyo (1617-1682). XVII asr ispan san’atining sо‘nggi vakili Murilo diniy va hayotiy mavzularda rasmlar ishlagan, portretlar chizgan.
U ispan realistik san’atiga xos an’analarni saqlashga harakat qilgan holda, mungli lirik asarlar yaratdi. Murilyo realizmi kо‘proq janrli kompozitsiyalarda kо‘rinadi. Lekin ular bir muncha mungli, g‘amgin ("Misr yо‘lidagi dam olish" 1665-70, "Bola kutargan Madonna" 1670). Rassom bolalarga atab ham kompozitsiya ishlagan. Ularda bolalarga xos samimiylik, shо‘xlik va beg‘uborlik ulug‘lanadi ("Meva kо‘targan bola" 1645). Murilyo asarlarida hikoyanafislik mavjud. Ularda hayotiy voqealar ta’sirchan gavdalantirilgan.
XVII - XVIII ASRLARDA FRANSIYA SAN’ATI
XVII asrga kelib, monarxiya tuzumi mustahkamlandi. Viloyatlar markazga bо‘ysundirildi. Absolyutizm о‘zining mumtoz kо‘rinishini namoyon etdi. Bu mamlakatda burjua munosabatlarining rivojlanishi, uning iqtisodiy mustahkamlanishini ta’minlab, Fransiyani Yevropaning qudratli davlatlaridan biriga aylantirdi. Bu davr "buyuk asr" (Volter) nomi bilan tarixga kirdi. Monarxiya dvoryan va burjua guruhlariga tayangan hollda, shakllanib kelayotgan burjua jamiyatining feodalizm bilan kurashishda kuchli qurol vazifasini о‘tadi. Milliy madaniyatda kо‘tarilish yuz berdi. Dekart, Gassend kabi ijodkorlar yetishib chiqdi. Karnel, Rasin, Molyer kabi yozuvchilar Fransiyani dunyoga tanitishdi. Musiqa, tasviriy san’at, me’morchilik borasidagi yutuqlar keyinchalik Yevropa san’ati rivojida muhim rol о‘ynadi. 1648 yili rassomlik va haykaltaroshlik qirol akademiyasi, 1671 yilda esa me’morchilik akademiyasining tashkil etilishi san’at ravnaqida katta ahamiyatga ega bо‘ldi. Klassitsizmning rasmiy badiiy-adabiy uslub sifatida e’tirof etilishi san’atining ravnaq topishida muhim rol о‘ynadi. Bu uslub rivojlanishiga Dekart falsafasi, Gassend qarashlari ta’sir etdi. XVII asr shahar va shahardan tashqarida kurshgan me’morlik majmualari, qirol va zodagonlarning qarorgoh va saroylari, burjuaziya boylarining о‘ylari klassitsizm uslubining rivojlanishida muhim omil bо‘ldi. Mashhur Luvr saroyining sharqiy tomoni kо‘rinishi (me’mor R. Perro, 6-rasm), Versal saroy-bog‘ majmuasi, kо‘plab tantanavor arklar, kо‘priklar hamda jamoat binolari qurildi.
XVII asr birinchi yarmi san’ati uslub jihatdan ham rang barang. Unda bir tomondan Italiya renesansi va barokko ta’siri sezilsa, ikkinchi tomondan klassitsizm paydo bо‘la boshlagani bilinadi. Qirolicha Mariya Medichi uchun qurilgan Lyuksemburg saroyi, ayniqsa, diqqatga loyiq. Mansar, Lui Levo, Jak Lemerse kabi me’morlar shu davr yо‘nalishlarini о‘z ijodida belgilab berdilar.
Odatda XVII asr fransuz san’ati ikki davrga ajratib о‘rganiladi. Bu Fransiyaning siyosiy ahvoli va rivojlanishi bilan bog‘liqdir.Jumladan, XVII asrning birinchi yarmida hali absolyut monarxiya tо‘la hukmronlikka eringmagan, keng omma jamiyatning siyosiy hayotida ishtirok etmagan edi. Bu san’atda turli oqim va yо‘natishlarni keltirib chiqdi, turli mavzu va ishlash usullari bо‘lishini ta’minladi. Qirol saroyi bilan bog‘liq. va rasmiy badiiy Hayotda yetakchi о‘rinni egallagan san’atkorlar ijodida dekorativlilik va serhashamlik hamda jimjimadorlikka intilish kuchaydi.Voqelikni birmuncha ideatlashtirib ishlashga intitish ular ijodida barokko san’atining nafislashib borayotgan kо‘rinishini namoyon etdi. Bu jihatdan, Simon Vue (1590-1649) ijodi muhim о‘rinni egallaydi. Saroy rasmiy san’atining yirik vakili va yо‘lboshchisi Vue yoshlik yillarda Italiyada yashab Karavajo ta’sirida bо‘ldi. Lekin keyinchalik uning ijodida Balonye maktabi ta’siri yetakchi о‘rinni egallab, kamolga erishgan davrdagi asarlarining harakterli jihatiga aylandi. Rassom afsona va Bibliyaga murojaat qilib, ulardan olingan syujetlar asosida asarlar yaratdi ("Avliyo Yevotafiyani jazolash", "Gerakl Olimp xudolari orasida"). Vue asarlarini о‘ziga xos ta’sirchan qilib ishlashga intiladi. Shu maqsadda u obrazlarni ideallashtirishga, ishlatilgan buyum va shakllarning nafis va jimjimador bо‘lishiga, ranglarning serjilva bо‘lishiga g‘oyat e’tibor beradiki, bu uning yaratgan asarlari kompozitsiyasining kо‘p sо‘zli, koloritini esa g‘alati bо‘lishiga sabab bо‘ladi. Lekin shunga qaramasdan uning asarlari kupchilik tomonidan zur qiziqish bilan kutib olindi, saroy va umuman fransuz rassomlari tomonidan e’tirof etiddi. Unta taklid kiluvchilar kupaydi. Shu tarzda, Vue ijodi ta’sirida fransuz san’atida barokko san’ati tamoyillari keng yoyildi.
Realistik san’at ravnaqi bevosita fransuz jamoasining demokratik tabaqasi san’atkorlari ijodi bilan bog‘liqdir. Fransuz realistlari о‘z asarlarida xalqning kundalik turmushiga murojaat qildilar, alohida kishilarning harakterini ochishga intildilar. Bu rassomlarning kо‘pchiligi fransuz viloyatlaridan chiqqan va saroy aristokratik san’atidan bir qadar uzoqda bо‘lishgan. Bu esa ular asarlariga о‘ziga xos qaytarilmas mazmun baxsh etib, fransuz realistik san’atining rang-barangligini belgilagan.